هنرمند متخصص گزیده‌کار

مرتضی گودرزی دیباج نقاش، محقق و پژوهشگر هنر است. او از اعضای هیئت علمی گروه هنر دانشگاه سوره بوده و ریاست پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی از ۱۳۸۱، سردبیری مجله تخصصی بیناب از ۱۳۸۲، ریاست مرکز هنرهای تجسمی از ۱۳۸۸ ، عضویت در کمیسیون هنر شورای فرهنگی دفتر مقام معظم رهبری برخی از مسئولیت‌های این هنرمند شاخص است. گودرزی دیباج در زمینه‌های تخصصی هنر از جمله نقاشی، فلسفه هنر، نقد هنر و تاریخ هنر فعالیت کرده و در زمینه نقد هنری از منظر مفاهیم تخصصی هنر و تلفیق آن با ارزش‌های هنر ایرانی-اسلامی سخنرانی و نشست‌های متعددی برگزار کرده است. به دلیل علاقمندی و تخصص در فضای پژوهش هنر، این مدرس و پژوهشگر هنر استاد راهنمای رساله‌های متفاوت در حوزه هنر تخصصی بوده است.

گودرزی تألیفات و مقالات متعددی در زمینه هنر به چاپ رسانده است که از جمله می‌توان به این موارد اشاره کرد:

• هنر انقلاب
• هنر مدرن: بررسی و تحلیل هنر معاصر جهان
• آیینه خیال: تجزیه و تحلیل و بررسی نقوش و تزیینات در هنر دوره قاجار تهران
• تاریخ نقاشی ایران از آغاز تا عصر حاضر
• تاریخ تطبیقی هنر در چهار جلد
• دوره پنج جلدی مجموعه اندیشه‌های نو
• دوره دوجلدی هنر متعهد اجتماعی، دینی در ایران

برپایی چندین نمایشگاه انفرادی و شرکت در تعدادی نمایشگاه جمعی در داخل و خارج از کشور نیز در کارنامه هنری او ثبت شده‌اند. همچنین ایراد سخنرانی‌های مختلف در کنفرانس‌ها و دانشگاه‌های هنری در خصوص نقاشی مدرن، نقاشی سنتی، هنر مدرن، زبان نوین هنر جهانی، تناقض مدرنیته و ... از دیگر فعالیت‌های این هنرمند محسوب می‌شوند.

آثار این هنرمند اغلب با تأکید بر فرهنگ و هنر ایرانی و با استفاده از تکنیک‌های مختلف خلق شده‌اند. سبک کار او شامل ترکیبی از عناصر سنتی و مدرن است که به آثار او هویتی خاص و متمایز می‌بخشد. او از مواد و تکنیک‌های مختلفی برای خلق آثارش استفاده می‌کند که این امر به کارهای او تنوع و عمق بخشیده.

نقاشی‌های گودرزی دیباج را می‌توان به عنوان بخشی از مکتب هنر معاصر ایران در نظر گرفت که تلاش می‌کند میراث هنری و فرهنگی ایران را با شیوه‌ها و دیدگاه‌های جدیدتری ترکیب کند. وی در کارهای نقاشی خود رویکردی تلفیقی را دنبال می‌کند که در آن عناصر طبیعی با تکنیک‌ها و مفاهیم مدرن درآمیخته می‌شوند و از سبک نقاشی رئال فاصله می‌گیرند. این رویکرد تلفیقی باعث شده تا آثار او همواره دارای یک هویت منحصر به فرد و قابل تشخیص باشند. این سبک ترکیبی، بازتابی از جریانی است که در هنر معاصر ایران مشاهده می‌شود، جریانی که تلاش دارد از یک سو ریشه‌های فرهنگی خود را حفظ کند و از سوی دیگر با جریان‌های هنری جهانی همگام باشد.

قلم و قلمو در کنار هم

از آثار مهم و متأخر مرتضی گودرزی می‌توان به کتاب دایرﺓ‌المعارف «هنر انقلاب» اشاره کرد. این کتاب در هفته هنر انقلاب در سال ۱۳۹۷ رونمایی شد. درباره هنر انقلاب تعاریف متعددی وجود دارد. هنرمندانی که در این دایره تعریف، خلقِ اثر کرده‌اند نیز از منظر زمان و مکانی که ایستاده، زاویه نگاه متفاوت و گاه متباینی به تعریف هنر و هنرمند انقلابی داشته‌اند. حتی برخی هنرمندان از نظرگاه سیاسی طی سال‌ها روندی را طی کرده‌اند که تمایلی به شناخته‌شدن با آثار اولیه خود که به فراخور اتمسفر و روح حاکم بر جامعه دهه شصت خلق شده بود، نداشته‌اند.

به هر روی کتاب «هنر انقلاب» تلاش پرزحمت و ارزشمندی است که البته خالی از اشکال نیست. به گفته خود گودرزی انگیزه اقدام به جمع‌آوری و تحقیق پیرامون هنر و هنرمندان تجسمی که در فضای انقلابی سال‌های گذشته و اکنون دست به قلم و نقش برده‌اند، ادای دین به این جریان و زحمات هنرمندان بوده، چراکه قدر هنر را هنرمند واقعی می‌داند.

دیباج در نشست نقد و بررسی این کتاب پژوهشی که سالها پیش  در حوزه هنری برگزار شده، به این نکته اشاره کرده بود که «در دوره‌ای از تاریخ ایران، جوانان هنرمند براساس افکار و اعتقادات خود اقدام به خلق آثار هنری کردند که محتوای انقلابی داشته و بسیار ارزشمند برای انقلاب هستند اما این آثار هرکدام در جای جای ایران و با شرایط گوناگون قرار دارند، آثاری که تماشای آن‌ها به سادگی صورت نمی‌گیرد و اگر به آن‌ها نمی‌پرداختم، ممکن بود برای همیشه فراموش شوند.»

این دغدغه حفظ آثار از زاویه نگاه هنرمندی که خود استاد عرصه پژوهش هنر است برمی‌آید.

«هنر انقلاب» چه می‌گوید

کتاب «هنر انقلاب» با نگاه تحلیلی-تاریخی و در مواردی با نگاه نشانه‌شناسی کار شده و تحلیل‌های فردی، اجتماعی، فرهنگ عمومی، جریان‌شناسی و در مجموع ساختارشناسی آثار هنری را در برمی‌گیرد و به نوعی یک متن تاریخی را هم تعقیب می‌کند و سعی دارد تصویری چندوجهی از هنر انقلاب ارائه کند.

این کتاب شامل عکس‌هایی از آثار هنری منحصر به فردی است که تاکنون رؤیت نشده‌اند و تمامی هنرمندان درجه یک و مطرحی که درباره انقلاب اثر هنری خلق کرده‌اند در این مجموعه مورد توجه قرار گرفته‌اند.

از آنجا که تعداد کارهای متقن و با پشتوانه پژوهشی قوی درباره هنر انقلاب در سالهای گذشته بسیار کم بوده، کتاب «هنر انقلاب» نقطه شروع کار سخت پژوهشی در این حوزه محسوب می‌شود. مشقت این پژوهش تا حدی بوده که گودرزی دیباج سالها پیش در نشست نقد و بررسی اثرش گفته است «از آنجایی که بسیار کم درباره هنر انقلاب کار پژوهشی انجام شده، برای نگارش این کتاب منابع چندانی در اختیار نداشتم. به این ترتیب کتاب کاملا قالب تألیفی دارد. «هنر انقلاب» شامل تحلیل‌ بر آثار هنری انقلاب، ریشه‌های شکل‌گیری و جایگاه هنری آثار است که پژوهش‌های آن به صورت میدانی انجام گرفته است.»

گاهی خالق اثر، آنچه خلق کرده بود را به یاد نمی‌آورد

گودرزی دیباج همچنین در بیان خاطراتی از چگونگی پژوهش‌های میدانی خود و نحوه دستیابی به آثار یا خالقان آن‌ها و دشواری‌های این مسیر یادآور شده بود که «برای تالیف این کتاب با مشکلات بسیاری روبه‌رو بودم چرا که جمع‌آوری و دسترسی به اطلاعات مورد نیاز بسیار دشوار بود. از طرفی آثار مورد نظر به صورت آرشیو و متمرکز در یک جای مشخص وجود نداشت و برخی از آثار نیز دارای اطلاعات ناقصی بود که یافتن اصل اثر و هنرمند خالق آن را بسیار با مشکل مواجه می‌کرد. به عنوان مثال یکی از تصاویر ناقص و بسیار مبهمی که از آثار انقلابی در میان جست‌وجوهای خود یافتم، به هیچ عنوان شناخته نمی‌شد. نه اصل اثر در این تصویر کیفیت لازم برای تشخیص را داشت و نه هیچ نام و نشانی از آن می‌توانستم بیابم. تا اینکه پس از پیگیری‌های مداوم مطلع شدم این اثر متعلق به سیروس مقدم کارگردان سریال پایتخت است. آن موقع ایشان «پایتخت۱» را می‌ساختند. به هر حال و به هر زحمتی که بود خود را به مکان تصویربرداری آن‌ها در شمال کشور رساندم. مقدم که بسیار سرش شلوغ بود ضمن انجام کارهای کارگردانی خود و پاسخگویی به صدها نفر دیگر که از عوامل این سریال بودند، پاسخ‌های نه چندان مفهومی را هم به من می‌داد. وقتی تصویر را به او نشان دادم جواب مثبت داد و پذیرفت که این اثر را او خلق کرده است اما اصلا به خاطر نمی‌آورد که الان این تابلوی نقاشی کجاست و در چه حال است. با صبوری‌های بسیاری که داشتم بالاخره یک آدرس بسیار کلی توانستم بیابم. آن هم در بندرعباس و آقایی به نام محمدی که سال‌ها پیش این اثر به دست وی رسیده بود. هنگامی که این اثر را با مشقت‌های دور از باور یافتم، تقریبا نابود شده بود. چراکه از روی بوم جدا و همانند یک دستمال کاغذی مچاله شده تمامی رنگ‌هایش خورد و از بین رفته بود. به هر حال این اثر را با دست‌های خودم به تنهایی مرمت کردم تا قابل عکس‌برداری شد. این تنها یکی از آثاری بود که طی این سال‌ها با مشکلات متعدد توانستم اطلاعاتش را تکمیل کنم و به آثار کتاب «هنر انقلاب» اضافه کنم.»