به گزارش روابط عمومی حوزه هنری، در این نشست که با همکاری‌ اندیشکده پایداری و دفتر پاسداشت زبان فارسی حوزه هنری برگزار شد، دلایل و عواملی که باعث نوشته شدن و تدوین شیوه‌نامه ویرایش متون خاطره‌نگاری مستند شده است ارائه و منتقدان به نقد و بررسی این کتاب و موضوع آن از جوانب مختلف پرداختند.

یک ضرورت

در ابتدای نشست معصومه رامهرمزی به این موضوع پرداخت که اصولاً چرا این کتاب تألیف شده و لزوم انتشار این کتاب چه بوده است. وی  صحبت‌هایش را  اینطور شروع کرد: من و آقای مرتضی قاضی چندین سال در نشر مرزو بوم همکار بودیم و در با تولید انبوه کتاب در نشر مواجه شدیم؛ این تولید انبوه به گونه‌ای بود که در یک مقطع زمانی مثلاً ۱۰۰ پروژه کتاب در مراحل مختلف در انتشارات وجود داشت. از سوی دیگر متوجه این موضوع شدیم که بسیاری از نویسندگان کتاب‌ها، اصولاً نویسنده نبودند  و صرفا کسانی بودند که روایت می‌کردند. ارزیاب و ناظران کتاب‌ها هم به ضعیف بودن کار اقرار داشتند. همان موقع به این نتیجه رسیدیم که باید یک شیوه‌نامه خوب برای ویراستاری در بیاوریم. بعد از جمع‌آوری مطالب توسط خانم بیات- که ویراستار انتشارات مرزوبوم بود- از ایشان خواستیم هر چه را که می‌تواند در ویرایش خاطره‌نویسی کمک کند، از منابع مختلف جمع‌آوری کند. بعد از جمع‌آوری مطالب کار به خانم راضیه حقیقت سپرده شد و به کمک‌ایشان پروژه به سرانجام رسید. ما در انتشار این کتاب چند هدف را دنبال می‌کردیم. اول: برطرف شدن مشکلات بخش نگارش، دوم: کمک به خاطره‌نویسی، سوم: یکدست شدن کتاب‌هایی که در نشر مرزو بوم منتشر می‌شد و  چهارم: هدف ما این بود که در همه زمینه‌ها شیوه‌نامه داشته باشیم، داشتن شیوه‌نامه برای ما یک ضرورت بود.

فکر کردن با صدای بلند

«فرانک جمشیدی» نویسنده و پژوهشگر حوزه ادبیات پایداری که در این نشست به عنوان منتقد حضور داشت با اشاره به اینکه سه دهه بعد از ظهور پدیده خاطره‌نویسی دفاع مقدس با پدیده روایت‌نویسی اجتماعی روبرو هستیم؛ اضافه کرد: ویژگی بارز روایت‌نویسی، محفوظ ماندن زبان گفتار راوی است. ما باید به سه دلیل این متن‌ها را به رسمیت بشناسیم. اول: این متن ها شأنیت کتاب شدن پیدا کرده‌اند، دوم اینکه این‌ها مخاطبان گسترده‌ای دارند و جامعه مخاطب خود را پیدا کرده است و سوم تأثیرگذاری زیادی در جامعه دارند. نویسنده کتاب «خط به خط با خاطره» در بخش درآمد درباره تدوین شیوه‌نامه کتب خاطره‌نگاری مستند نوشته‌اند؛ با توجه به اهمیت مصون ماندن زبان راوی از دخل و تصرف‌های ناشیانه باید رعایت دو اصل مهم اتفاق بیفتد: اصل استناد و انتقال، یعنی تلاش برای حفظ سندیت زبانی متن و انتقال متن به مخاطب.

وی در ادامه این سوال را مطرح کرد که من مخاطب چرا باید کتاب «خط به خط خاطره را بخرم؟» به نظر من نه تنها دغدغه نشر مرز و بوم بلکه تمام کسانی که در این حوزه کار می‌کنند، ایجاد مصونیت برای روایت دفاع مقدس از تحریف است. این کتاب شیوه‌نامه‌ای برای کتب خاطره‌نگاری مستند است که از تحریف روایت‌ها جلوگیری می‌کند. در متنی که خانم رامهرمزی در ابتدای کتاب نوشته‌اند، جایی از ضرورت خوشخوان‌سازی روایت در عین حفظ زبان راوی صحبت می‌کند، به رغبت برنگیزی خوانندگان می پردازد اما پشت همه این‌ها باید جذب حداکثری مخاطب و دفع حداکثری تحریف‌ها مد نظر باشد.  وی درپایان صحبت‌هایش اظهار داشت: این کتاب نوعی فکر کردن با صدای بلند است.

مرز تدوین و ویرایش

در ادامه دکتر جواد کامور بخشایش با ابراز خرسندی از مفهوم تازه شیوه‌نامه ویرایش در ادبیات دفاع مقدس که در این کتاب مطرح شده است، اضافه کرد: بهتر است اینجا بازبان تخصصی‌تر صحبت کنیم و اندکی کاوش‌هایمان را در بخش ویراش عمیق‌تر کنیم. ما با کتاب ارزشمندی روبرو هستیم اما ابهام بزرگی که وجود دارد، مخلوط شدن۲ موضوع است. سلسله مقالاتی که عمدتاً به تدوین اثر اشاره دارد. این کتاب هم تدوین و هم ویرایش را آموزش می‌دهد. مرز بین تدوین و ویرایش مرز باریکی است. شخصاً چیزی که از این اثر برداشت می‌کنم تلاش آغازینی است که می‌خواهد حد و حدود را تعیین کند. ما با مجموعه‌ای از مفاهیم روبروهستیم که هیچکدام برای ما تعریف شده نیستند. یا باید این کتاب عنوانش ویرایش باشد یا تدوین و بخش پایانی‌اش ویراستاری باشد.

مرز ویراستاری و تدوین

این منتقد با بیان اینکه ما تا دهه چهل، اصطلاح ویراستاری نداشتیم، تأکید کرد: هنوز هم ویراستاری را در زمره ادبیات می‌دانند؛ در حالیکه در زمره نشر است. متاسفانه تعریف‌هایی که از ویراستاری در این کتاب آمده  علمی نیست. این کتاب بخش دومی با عنوان ویرایش زبانی داردکه تلاش شده ۳۰ خطای رایج زبان فارسی که معمولاً در کلاس‌های ویراستاری تدریس می‌شود را مطرح کند اما انتظار ما فراتر از این‌ها است.

وی ادامه داد: صحبت‌های من ۲ بخش است. اول ویراستاری و دوم زبان. ویراستار به عنوان کسی که ناظر بر تدوین یک اثر است نقش ایفا می‌کند. نکته اساسی که در این کتاب مطرح است اینکه ویراستار- با تعریف کلی کتاب- چقدر می‌تواند در بحث انتقال مفهوم ذهنی راوی به مخاطب نقش داشته باشد؟ از سوی دیگر نقش تدوین‌گر کجا قرار می‌گیرد؟ قرار نیست ویراستار یک متن را بکوبند و از نو بنویسند. کار ویراستار متفاوت و سخت است. از این منظر نیاز به بازنگری در اصطلاحات ومفاهیم و واژه‌های ساخته شده خودشان -نویسندگان کتاب- است. بزرگترین انتقادم به این کتاب این است که زبان کتاب زبان علمی نیست. باید شیوه‌نامه‌ای طراحی شود که از تدوین شروع شود. تا اصول و شیوه‌های تدوین را طراحی نکنیم، در ویرایش آثار خاطره‌نگاری ناموفق خواهیم بود. در این کتاب ترکیب بین مسئولیت‌های تدوین‌گر و ویراستار با هم آمده است.

نویسنده کتاب «جای امن گلوله‌ها» در ادامه اذعان کرد: ما در خاطره‌نگاری با بحث مهم لحن روبرو هستیم، سؤالی که اینجا پیش می‌آید این است که آیا می‌توانیم زبان معیار را برای همه آثار خاطره‌نگاری لحاظ کنیم؟ این بحث بسیار جدی است. زبان تنها عامل انتقال ارتباط نیست. زبان عامل انتقال فکر و وسیله‌ اندیشیدن است. زبان مفاهیم بسیار گسترده‌ای دارد و صورت بالفعل آن گفتار است. در هر صورت کار تأسیسی کار پر زحمت اما بنیادین است. درخواست می‌کنم به داد ادبیات پایداری برسید و این کار را ادامه بدهید. در آینده ما نیستیم اما کتاب‌ها هستند و آن‌ها صحبت می‌کنند.

استفاده از خرد جمعی

در ادامه نشست فرصت به راضیه حقیقت یکی از دو نویسنده کتاب رسید که به انتقادهای مطرح شده از سوی منتقدان پاسخ دهد. وی با اشاره به اینکه من تمامی نکاتی که دوستان اشاره کردند را یاداشت کردم و بعد از چاپ کتاب هم نکاتی را برای اضافه کردن یاداشت کرده‌ام، افزود: زمانی که خدمت آقای قاضی و خانم رامهرمزی رسیدم، این بحث مطرح بود که کتاب‌های خاطره‌نگاری و دفاع مقدس چه به لحاظ نگارش و چه ویرایش خیلی ضعیف هستند. با این رویکرد این کتاب را نوشتم که نویسندگان کتاب‌های خاطره‌نگاری حداقل‌های نگارش رعایت کنند. سعی کردم کتابی بنویسم که اگر نویسنده نوقلمی بخواهد کتابی در زمینه دفاع مقدس بنویسد و این کتاب را دست بگیرد و حداقل تا سر بخش ویرایش زبانی مطالعه کند؛ بتواند مقداری اصول اولیه نوشتن را رعایت کند. متأسفانه شاهدیم در بسیاری از موارد اصول اولیه را هم رعایت نمی‌کنند. بسیاری از نویسندگان دفاع مقدس نویسنده نیستند، بلکه همسر یا مادرشهید یا رزمنده‌ای هستند که خاطراتش را بیان می‌کند.

وی در ادامه افزود: ما از خرد جمعی برای نوشتن کتاب استفاده کردیم. نمی‌گویم کتابی که منتشر کردیم کامل و کاملاً علمی و آنچه که باید باشد، هست. اما حداقل می‌توانم بگویم که با واقعیتی روبرو هستیم که کتاب‌ها ضعیف هستند و حتی نمی‌توانیم کتابی که ویرایش خوبی داشته باشد را انتخاب کنیم. اگر بخواهیم با واقعیت روبرو شویم، این کتاب حداقل درصدی از معضل کتاب‌های خاطره‌نگاری را رفع می‌کند.