به گزارش روابط عمومی حوزه هنری؛ بیست و هشتم اردیبهشت ماه، روز بزرگداشت حکیم عمر خیام نیشابوری بود، به این مناسبت نشست آخرین روز اردیبهشتی «ساعت شعر» که با حضور سعید بیابانکی، ناصر فیض، محمود حبیبی‌کسبی و فریبا یوسفی در سالن سلمان هراتی حوزه هنری برگزار شد، به این شاعر و جایگاه او در ادبیات اختصاص یافت.
اردیبهشت؛ ماه شاعران
در ابتدای این نشست، سعید بیابانکی با اشاره به اینکه اردیبهشت، به «ماه شاعران» معروف است و اتفاقات بزرگی همچون روز سعدی، روز بزرگداشت فردوسی و همچنین روز بزرگداشت حکیم عمر خیام و دیگر شاعران سرشناس در این ماه است، گفت: خیام نیشابوری معروفترین شاعر زبان فارسی در دنیاست، با اینکه شعر او در قیاس با شاعران بزرگی چون فردوسی، مولانا، سعدی حافظ، نظامی و دیگران در مرتبه ی‌پایین‌تری قرار دارد.
وی افزود: او فیلسوف، ستاره‌شناس، ریاضی دان، فیزیکدان است، به واسطه توانایی‌هایش در حوزه‌های یاد شده به او لقب «حجت الحق» داده‌اند، او علاوه بر این توانایی‌های که ذکر شد «شاعر» نیز هست و رباعیات او یک گنجینه ی‌ارزشمند است.
بیابانکی در ادامه گفت: با این حال به واسطه اختلافی که در تعداد رباعیات نسبت داده شده به او وجود دارد، با یک موضوع «عجیب» روبرو هستیم، این اختلاف از ۸۰ تا ۱۲۰۰ رباعی است و دلایل متعددی برای آن وجود دارد و هر رباعی که کمی به اندیشه ی‌خیام یا به زبانش نزدیک باشد به او نسبت داده شده است.
خیام و شهرت جهانی او
بیابانکی ادامه داد: در سال ۱۸۵۹، «ادوارد فیتزجِرالد» انگلیسی، رباعیات خیام را از نسخه فارسی به زبان انگلیسی ترجمه کرد، ماجرا هم از این قرار بود که او حسب اتفاق با یک شاعر جوان به نام «کاول» آشنا می‌شود. این شاعر جوان علاقه زیادی به ادبیات ایران و اسپانیا داشت و در این زمینه پژوهش‌هایی انجام داده بود و به این ترتیب کاول زمینه آشنایی فیتزجِرالد را با رباعیات خیام فراهم کرد، فیتزجِرالد در طی سه سال، رباعیات خیام را به زبان انگلیسی ترجمه کرد. این رباعیات با استقبال خوبی در انگلستان و سایر کشورها مواجه شد، به طوری که کشورهای دیگر بر اساس نسخه انگلیسی موجود، اشعار خیام را به زبان خود ترجمه کردند.
وی گفت: خیلی‌ها معتقدند اگر فیتزجرالد، رباعیات خیام را ترجمه نمی‌کرد، او به چنین شهرت جهانی نمی‌رسید، به بیان ساده‌تر فیتزجِرالد باعث شد که غرب خیام را به عنوان یک شاعر بزرگ بشناسد.
بیابانکی افزود: بعد از اینکه جایگاه خیام به عنوان شاعر در جهان تثبت شد، جهانیان به هنرهای دیگر او علاقمند شدند، محاسبه و بسط ضرایب دو جمله‌ای نیوتن که به مثلث- خیام پاسکال شهرت دارد از نبوغ این دانشمند و شاعر ایرانی خبر می‌دهد. آنچه که باعث شهرت خیام شد «رباعیاتش» بود، رباعی ابداع «رودکی» است ولی شهرتش به نام خیام است.
سئوال این است که چرا رباعیات خیام آنقدر در دنیا معروف شده است؟ چرا حافظ و سعدی به اندازه خیام در دنیا به شهرت نرسیده اند؟
وی بیان کرد: احمد پوری مترجم سرشناس کشور در پاسخ به این سئوال که چرا خیام نیشابوری به چنین شهرتی در جهان رسیده گفته است: من از زاویه نگاه علم ترجمه به این سئوال پاسخ می‌دهم. یکی از دلایلی که رباعیات خیام به همه زبان‌های زنده دنیا ترجمه شد این است که این رباعیات از منظر زبانی، شعری و ادبی هیچ گونه پیچیدگی زبانی ندارد. به بیان ساده‌تر رباعیات خیام هیچ گونه پیچیدگی زبانی و تصویری تو در تو و کارهایی که به عنوان صنعتگری در شعر انجام می‌شود، ندارد و برگردان آن به زبان‌های دیگر به نسبت ساده‌تر است. دلیل دیگر آن نیز این است که خیام، مواردی را در رباعیات مطرح کرده که اساسا سئوال و محل چالش است. این سئوالات برای همه انسان‌ها پیش آمده و نتوانسته‌اند برای آن‌ها جوابی پیدا کنند یا اصلا جوابی ندارد و یا جواب آن خیلی طولانی است.
بیابانکی ادامه داد: سئوالات و مسائلی در مورد زندگی، مرگ، زندگی بعد از مرگ و همچنین بهشت و جهنم و… که خیام آن‌ها را مطرح کرده، از جمله موضوعاتی است که حتی نمی‌توان آن‌ها را بر زبان آورد ولی او در قالب شعر آن‌ها را بیان کرده است. رباعیاتی که عارف و عامی را به وجد می‌آورد.
جان دادن به مفاهیم
وی تشریح کرد: راحتی و پیچیده نبودن رباعیات خیام و طرح سوالات و ایجاد ابهاماتی در خصوص زندگی، مرگ، شادی، زندگی پس از مرگ و پابرجا نبودن قدرت‌ها و مسائلی از این دست دلیل شهرت اشعارش در ایران و جهان است. مردم اهل ذوق به محض اینکه یک مصرع از خیام بشنوند مصرع‌های بعدی را خودشان خواهند خواند. خیام در رباعیاتش به اشیاء و اماکن جان می‌بخشد با کوزه و کارگاه کوزه‌گری و کوزه‌گر مفاهیمی خلق می‌کند که تا ابد زنده و پویا و جهانی است. سوالات و چالش‌هایی طرح می‌کند که همه ی‌انسان‌ها با هر نژاد و مذهب را به فکر فرو می‌برد، این امر باعث شده اشعارش برجسته و جهانی شود. می‌توان گفت حافظ، سعدی و یا مولانا این توفیق را نداشتند.
وی گفت: در سال ۱۳۱۳ «صادق هدایت» در کتابی بنام «ترانه‌های خیام» برای اولین بار یک کار پژوهشی بر روی رباعیات خیام انجام داده است. او یک نویسنده است، دلیل اینکه خیام را انتخاب کرده این است که اندیشه خود را به خیام نزدیک‌تر می‌دانست. می‌توان گفت ارزش این کتاب در مقدمه‌ای آن است. در این مقدمه آمده است این رباعی‌ها ضد و نقیض با اندیشه خیام نمی‌خواند. این رباعیات پیوندشان به هم نزدیک است. می‌توان گفت نزدیک به ۱۷۰ از رباعیات خیام را گفته است که به اندیشه خیام نزدیک است.
بیابانکی در پایان افزود: در کتاب «چهار خطی» به نویسندگی سید علی میرافضلی اطلاعات کاملی از خیام و رباعیات او وجود دارد می‌توان گفت یک کتاب مفصلی است و سال گذشته به عنوان کتاب سال جمهوری اسلامی معرفی شد.
خیام و شهرتش بعد ازمرگ
در ادامه این نشست محمود حبیبی‌کسبی شاعر و رئیس گروه ادبیات عاشورایی حوزه هنری با اشاره به این موضوع که خیام در روزگار حیات خود جداگانه مانند دو انسان متفاوت زیسته است؛ گفت: او در روزگار حیاتش به عنوان ریاضی‌دان و منجم معروف بوده و بعد از مرگش به عنوان شاعر مشهور شده است.
وی بیان کرد: تقویم‌هایی جلایی که وجود دارد، درواقع به دست گروهی به ریاست خیام تدوین و گردآوری شده است. می‌توان گفت خیام علاوه بر رباعیاتش، تقویم شمسی را برای ما به یادگار گذشته است.
حبیبی کسبی در پایان سخنانش گفت: یک نکته در مورد رباعیات خیام وجود دارد این است که برخی‌ها می‌گویند خیام ریاضی‌دان شخص دیگری بوده است که بعدها این اشعار به او منسوب شده است. زیرا اولین نسخه‌ای که چند رباعی را به خیام منسوب کرده است کتاب «تذکر مونس الاحرار» بوده که در سال ۷۸۰ بوده است. به عبارت دیگر ۳۰۰ سال بعد از مرگ خیام بوده است. در آن کتاب ۱۶ رباعی به خیام نسبت داده شده است و مطمئن هستیم آن ۱۶ رباعی از خیام بوده است. غریب ۱۰۰۰ سال از درگذشت خیام می‌گذرد. او در روزگار ما به یک شخصیت افسانه‌ای و اسطوری‌ای بدل شده که خیلی آگاهی چندانی از آثار و تولیدات او نداریم.
انتهای پیام/