فاطمه شعبانی، خبرنگار- به گزارش روابط عمومی حوزه هنری انقلاب اسلامی در این نشست که به همت پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی ۲۵مهرماه درسالن شهید آوینی حوزه هنری برگزار شد، کتاب «سنگ کاغذ گلوله» مورد تحلیل کارشناسان حاضر در نشست قرار گرفت و مجید بزرگ‌زاده به اشکالات مطرح شده از سوی کارشناسان پاسخ گفت.

نقش گرافیک و فلسطین

نشست با صحبت‌های نویسنده کتاب، درباره ضرورت پرداختن به این موضوع در فضای هنر آغاز شد. بزرگ‌زاده با بیان اینکه در گام اول قرار بوده جنبش اعتراضی و نقش گرافیک در آن را بررسی کنیم که یکی از آن‌ها فلسطین بود، افزود: در ادامه چون جنبش فلسطین بسیار گسترده بود، به این نتیجه رسیدیم که یک کتاب مستقل شود. ما بر مناقشات فلسطین و نقش گرافیک در آن مناقشات تمرکز کردیم و در بخش آخر نوشتم که گرافیک چه نقشی در این جنبش داشت.

اصلاح اشکالات

در ادامه این نشست حسین رویوران، کارشناس امور خاورمیانه به این نکته اشاره کرد که کتاب فلسطین به روایت پوستر یک کار جدید است که باید گسترش پیدا کند و وظیفه حمایت از این تلاش‌ها هم بر عهدۀ حوزه هنری است.

وی اضافه کرد: در این کتاب اصل موضوع، پوسترهاست و متنی هم متناسب با پوسترها انتخاب شده است. بزرگترین اشکال این کتاب چاپ سیاه و سفید و با کیفیت پایین آن است؛ تا حدی که حدود ۹۰ درصد تصاویر کتاب اصلاً قابل مشاهده نیستند. چاپ مجدد این کتاب با اصلاح اشکالات ضروری است.

پاکسازی نژادی

این استاد دانشگاه تهران گریزی هم به اتفاقاتی که این روزها در فلسطین در حال رخ دادن است، زد و گفت: حوادث امروزی نشان می‌دهد که اساساً اسرائیل پدیده‌ای استعماری است که به واسطه انگلیس شکل گرفت. اسرائیل بخشی از جهان غرب است که بسیاری از قوانین سازمان ملل را هم نقص کرده است. این رژیم سال‌هاست غزه را محاصره کرده و به دلیل بسته شدن افق سیاسی حدود دو میلیون نفر در زندانی بدون سقف زندانی هستند. قطع آب و برق و غذا به روی مردم غزه یک جنایت جنگی و یک پاکسازی نژادی است. یکی از بزرگترین جنایت‌ها علیه بشریت قضیه فلسطین است که ۷۵ سال بدون راه حل و پاسخی رها مانده است. کار کردن در موضوع فلسطین یک ضرورت است.

تجربه نو

حسین یوزباشی به عنوان مدرس و طراح گرافیک با بیان اینکه کتاب «سنگ کاغذ گلوله» یکی از اولین منابع و تجربه‌ای نو و خط‌شکن است، اضافه کرد: به دلیل تجربه اول بودن، خالی از اشکال نیست اما مهمترین نقطه قوت این اثر پرداختن به این موضوع خاص در خلال تاریخ است. مسأله فلسطین مسئله‌ای عام در جهان اسلام است. فلسطین در کشور ما چه پیش از انقلاب و چه بعد از انقلاب، مسئله‌ای محوری و کلیدی بوده است. پیش از انقلاب در سخنان کسانی چون شهید مطهری شاهد اهمیت این مسئله هستیم. بعد ازپیروزی انقلاب، هنرمندان جبهه انقلاب با اکثر موضوعات محوری انقلاب، به واسطه خلق آثار همراهی فعالانه داشتند. از این هنرمندان که در حوزه هنری نیز حضور داشته و اثر خلق کرده‌اند، می‌توان به اساتید ابوالفضل عالی، حسین خسرو جدیدی، قادری و گودرزی اشاره کرد که جای پرداختن به این آثار در این کتاب خالی است.

مسئله کلیدی

این تصویرگر در ادامه صحبت‌هایش اضافه کرد: مسئله فلسطین در نگاه هنرمندان همواره مسئله‌ای کلیدی و پراهمیت بوده است. نمونه آن جشنواره‌هایی است که از دهه ۷۰ به بعد در ایران راه‌اندازی شد؛ همچنین شاهد دیگر این نکته، «دوسالانه هنری جهان اسلام» است که محصول فرهنگستان هنر بوده و مسأله فلسطین به شکل مهم و مشخصی در آن مطرح است. فرهنگستان هنر حتی موزه‌ای تحت عنوان «موزه هنرهای معاصر فلسطین» راه‌اندازی کرده است. کتاب دیگری در این حوزه به نام «نمایشگاه پوسترهای مقاومت» داریم که در این کتاب آثار مختلفی از هنرمندانی چون «قباد شیوا» در آن قرار گرفته که جای این آثار و چنین هنرمندانی در کتاب «سنگ کاغذ گلوله» خالی است. نکته دیگر اینکه عنوان کتاب کمی گنگ است و مشخص نیست کتاب یک کار پژوهشی- تاریخی است یا یک کتاب هنری؟

خودسانسوری عمدی

نویسنده کتاب در ادامه نشست اعلام کرد اگر بنا به چاپ مجدد کتاب باشد، حتماً اصلاحاتی را در بخش تاریخ‌نگاری کتاب انجام خواهد داد. وی توضیح داد: هرچند مسائل تاریخی در این زمینه اهمیت دارند، اما مثلاً در روند قرارداد اسلو، رسانه‌ها ادعا می‌کنند که فلسطینی‌ها با زندگی کنار اسرائیلی‌ها کنار آمده بودند اما در همین زمان پوسترهایی خلق شده است که خلاف این ادعا را اثبات می‌کند و نشان می‌دهد که فلسطینی‌ها اصلاً به چنین اقدامی راضی نبوده‌اند.

وی به نقد یوزباشی در مورد حجم آثار اینطور پاسخ داد: من به عمد مقداری از آثار هنرمندان ایرانی را در این کتاب سانسور کردم، چون حس می‌کردم مخاطب اصلی کتاب جهان عرب است و می‌خواستم مخاطب خاکستری با کتاب ارتباط برقرار کند. شاید این خود سانسوری اشتباه بود و اگر قرار بر بازآفرینی کتاب باشد، شاید اضافه شود و کتاب جان تازه بگیرد.

اولویت اول

دکتر حسین رویروان که مدرس دانشکده مطالعات جهان، گرایش فلسطین‌شناسی در دانشگاه تهران است؛ در بخش دیگری از این نشست گفت: اساساً یکی از بزرگترین دروغ‌پردازی که در حق فلسطین شد، این بود که گفتند فلسطین سرزمینی بدون ملت و ملتی بدون سرزمین است. آنچه امروز در راستای مقاومت ملت فلسطین می‌بینیم، ادامه همان انتفاضه دوم است. تجلی هنری فرایندهای سیاسی اهمیت زیادی دارد. مسأله فلسطین اولویت سیاسی، دینی، اخلاقی و انسانی برای همه ماست. چاپ چنین کتاب‌هایی یک ضرورت به حساب می‌آید و این کتاب نیز باید با اصلاحاتی در متن و چیزهای دیگر چاپ شود؛ اگر تله‌های زمانی پر شود کتاب بسیار خوبی خواهد شد.

رفتار سهل و ممتنع

در ادامه نشست نقدو بررسی کتاب سنگ کاغذ گلوله، حسین یوزباشی با بیان اینکه در شرایط کنونی از هر جهت به کتاب نگاه کنید کار ارزشمندی است و قصد نداریم زحمت دوستان با نکات انتقادی زایل شود، اضافه کرد: یکی از نقدهایی که به این کتاب وارد می‌کنم این است که این اثر پروپوزال مشخصی ندارد. در متن هم دائماً سیری سینوسی بین تاریخ و خلق آثار هنری دارد. مثلاً گاهی متن در تاریخ غرق است و ناگهان وارد هنر می‌شود. اما درمورد مسأله خودسانسوری عمدی که مؤلف گفتند، باید بگویم موضوع فلسطین اساساً موضوعی جهانی است و مخاطب خاکستری ندارد. این نبودن‌ها باعث لطمه خوردن به حیثیت تاریخی اثر شده که وجودشان به غنای هرچه بیشتر اثر کمک می‌کند. همچنین بی‌کیفیتی و کوچک بودن تصاویر واقعاً در این کتاب آزاردهنده است و مخاطب به هر دلیلی از دیدن این تصاویر محروم شده است. چیدمان متن و پوستر نیز در این کتاب گسسته است و نسبت تصاویر و متن قابل تمیز نیست. نکته دیگر، برخی از آثاری که در این کتاب منتشر شده‌اند اصلاً پوستر نیستند و صرفاً تراکت‌اند و مایه‌ هنری ندارند. از آن‌ها می‌توان تنها به‌عنوان فکت تاریخی نام برد. همچنین در متن این کتاب ما شاهد رفتاری سهل و ممتنع هستیم. در بخش‌هایی می‌بینیم که نویسنده در متن عمیق شده اما ناگهان آن عمق را رها می‌کند. این رفتار سهل و ممتنع در مقدمه هم مشهود است.

نابودی اسرائیل

به گفته یوزباشی به مسئله فلسطین به سه شکل می‌توان پرداخت: اولین شکل، توصیف وضع موجود، یعنی توصیف مظلومیت مردم فلسطین، مردان اسیر، زنان گریان و کودکان بی‌گناه است. دومین شکل پرداختن، از حیث انذار و هشدار نسبت به وضع موجود و چگونگی ادامه آن است که در این کتاب چند نمونه اثر از این دست وجود داشت. شکل سوم هم بشارت وضع موجود و آنچه در آینده اتفاق خواهد افتاد است که امروزه برای ما موضوعیت دارد؛ همان فرموده رهبر معظم انقلاب که فرمودند اسرائیل ۲۵ سال آینده را نخواهد دید. آثار پرداخته شده از این دست در این کتاب کم‌اند و بیشتر به آثاری پرداخته شده که به توصیف گرفتاری‌ها و مظلومیت این مردم می‌پردازد. اگر بناست در کتاب اصلاحاتی صورت بگیرد، این هم نکته مهمی است.

بر اساس این گزارش، نشست با صحبت‌های مجید بزرگ‌زاده که اظهارامیداری کرد در چاپ‌های بعدی اشکالات رفع و نکات مطرح شده از سوی کارشناسان حاضر لحاظ شود، به پایان رسید.