به گزارش روابط عمومی حوزه هنری، نشست نگاهی به میراث علمی کورش صفوی، زبان‌شناس و مترجم مطرح ایرانی به مناسبت چهلمین روز درگذشت وی با حضور آزیتا افراشی، رئیس انجمن زبان شناسی و محمد راسخ‌مهند، زبان‌شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان در سالن سلمان هراتی برگزار شد.

در این نشست که به همت پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی و همراهی دفتر پاسداشت زبان فارسی برنامه‌ریزی شده بود، محمد راسخ‌مهند، به روند فعالیت کورش صفوی پرداخت.

وی اظهار کرد: در زمانه‌ای که همه فکر می‌کردیم باید نحو بلد باشیم و و بتوانیم نمودار درختی و نظریه بکشیم، دکتر کورش صفوی و دانشجویانش، بیشتر مبحث‌های معنایی را دنبال می‌کردند. او هیچگاه جدی به بحث معنی‌شناسی شناختی نرسید و در معنی‌شناسی ساخت‌گرا و معنی شناسی واژگانی فعالیت کرد، ولی این به معنای عدم اثرگذاری وی نیست چراکه دانشجویان او وارد بحث معنی شناسی شناخت هم شدند.

ساخت‌گرایی و نظریه‌های سوسور

این زبان‌شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان با بیان اینکه دکتر صفوی دیدگاه‌های واژگانی و معنی‌شناسی ساخت‌گرا را تا آخر حیات علمی خود ادامه داد گفت: سومین حوزه کارهای دکتر صفوی توجه جدی و درست به بحث ساخت‌گرایی و نظریه‌های سوسور بود. همه می‌دانیم که وی درک خوبی از ساخت‌گرایی و دیدگاه سوسور داشت و تا آخر عمر آن را دنبال کرد. او کتابی به صورت مستقل درباره سوسور تالیف نکرد، به این دلیل که چندتا از بهترین کارها را در این زمینه ترجمه کرد. بهترین کار وی در این حیطه، ترجمه کتاب سوسور و دو اثر از جاناتان کالر به نام بوطیقای ساخت‌گرا و کتاب فردینان دوسوسور بود. این کتاب‌ها بهترین منبع برای شناخت ساخت‌گرایی است.

راسخ‌مهند تاکید کرد: در معنی‌شناسی، به لحاظ نظریه ساخت‌گرا و از لحاظ نظری، دکتر کورش صفوی در ساخت‌گرایی ماند و هرگز این بحث را فراتر از آن ادامه نداد. او یک معنی‌شناس به لحاظ نظریه ساخت‌گرا بود. تقریبا اکثر دانشجویانش چارچوب نظری‌شان ساخت‌گرایی بود و از دل همین ساخت‌گرایی صفوی به نشانه‌شناسی رسید.

وی تاکید کرد: حیطه دیگر فعالیت‌های دکتر کورش صفوی، بحث نشانه‌شناسی است. سال 1376 یا 1377 که من دانشجوی وی بودم، اولین روزهایی بود که جرقه‌های نشانه‌شناسی در دانشگاه علامه طباطبایی شکل گرفته بود و در این میان دکتر صفوی کسی بود که علاوه بر معنی‌شناسی، نخستین جرقه‌های نشانه‌شناسی را در کشور زد و با اینکه تالیف مستقلی از نشانه‌شناسی نداشت اما نشانه‌شناسی هنوز مدیون وی است. صفوی از دل بحث‌های نشانه‌شناسی، وارد بحث زبان‌شناسی و ادبیات هم شد. او در این زمینه پیشگام بود و به جرات می‌توان گفت قبل از دکتر صفوی کسی در این زمینه کاری انجام نداد. او سعی کرده بود حیطه زبان‌شناسی و ادبیات را خیلی ایرانی ببیند و برخلاف بحث ساخت‌گرایی سوسور که کار ترجمه است، دیگر کارهایش از مقالات در زمینه زبان شناسی و ادبیات و به صورت تالیفی هستند. او این بحث را ایرانی کرد و در این حیطه هم شناخته شد.

این زبان‌شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان در ادامه به آثار ترجمه شده دکتر صفوی پرداخت. به گفته وی، صفوی آثار زیادی را ترجمه کرده است. او یکسری کارها را در فلسفه و ارتباط این فضا با روانشناسی ترجمه کرده است؛ مثل «محفل فیلسوفان خاموش» و طبیعی است که کسی که معنی‌شناسی علاقه‌ اصلی‌اش است، به فلسفه هم جذب شود.

زبان شناسی و ادبیات

وی ادامه داد: دکتر صفوی کتاب‌های جدی در حوزه زبان‌شناسی و ادبیات دارد که از جمله آن رساله‌هایش درباره حافظ است. وی تاریخ خط و زبان‌های دنیا را ترجمه کرده که هر یک تاثیرگذاری زیادی داشته و با نثر روانشان به غیر زبان‌شناسان نیز کمک کرده است. برخی از افراد، معتقد به ساده‌سازی مباحث توسط دکتر کورش صفوی بودند ولی به نظر من وی تمام درس‌ها را خوب فهمیده بود و چون آنها را بلد بود خوب هم توضیح و آموزش می‌داد. مرحوم صفوی می‌گفت اگر دانشجویان از من پیشی بگیرند من بزرگ شده‌ام و این افتخار همیشه با من است. او می‌گفت ما باید زبان‌شناسی ایرانی داشته باشیم، یعنی ما یکسری مسائل در زبان‌شناسی خود داریم که هرگز به صورت جدی به آن نپرداخته‌ایم، برای مثال ما این همه گویش داریم ولی اطلس زبان و گویش ایران نداریم. وی تاکیدشان بر این بود که ما محو تماشای گذشته نباشیم و از سویی هم بی‌اعتنا به آن هم نباشیم.

راسخ مهند اظهار کرد: زبان شناسی به لحاظ کمی در دو دهه اخیر خیلی رشد کرده و من فکر می‌کنم زبان‌شناسی ایرانی جای خود را پیدا کرده است. ولی در بخشی از آن که درباره ارتباط زبان شناسی و ادبیات فارسی است صحبت می‌شود، باید مراقب بود. حیطه ادبیات بدون نظریه نیست و مبحث‌های جدیدتری دارد. حوزه هنری که به این بحث ها نزدیکتر است، بهتر است سعی کند کسانی که در حیطه زبان شناسی و ادبیات سرآمد هستند را گردهم آورد و نقشه راهی برای مطالعه زبان شناسی و ادبیات و نشانه شناسی پیگیری کرد.

دعوت به اندیشیدن

راحله گندمکار که از پژوهشگران و حاضران در این جلسه بود  نیز اظهار کرد: مبانی‌ای که دکتر صفوی به صورت خاص در کتاب « سرگردان در فلسفه ادبیات» مطرح کرده بود، برای اولین بار پرسش‌های بنیادینی که آغازگر طرح دیدگاه‌های دکتر کورش صفوی بود را مطرح کرد. از نظر دکتر صفوی، آنچه وی اشاره کرده بود نظریه نبود بلکه طرحی است که باید بسط و گسترش در حوزه‌های مختلف پیدا کند و به محک آزمون گذاشته شود تا متوجه شویم در قالب نظریه می‌توان آن را مطرح کرد یا نه.

وی همچنین به دیدگاه ادراکی دکتر صفوی در کتاب « آشنایی با زبان شناسی در مطالعات ادب فارسی» اشاره کرد و گفت: کتاب «تعبیر متن»  از دیدگاه ادراکی به تعبیر و بررسی متون مختلف اعم از دیداری و نوشتاری پرداخته است.

وی همچنین اظهار کرد: در کتاب جدید دکتر صفوی هم که در مرحله حروف چینی است، دیدگاه وی بویژه در حوزه معنی‌شناسی تشریح شده است. این کتاب به مباحث معنا پرداخته و مجموعه وسیعی از مفاهیم، پدیده‌ها و فرآیندهای معنایی است.

گندمکار همچنین یادآور شد: مبنای اصلی دیدگاه وی فلسفه است و از نکات اصولی منطق و فلسفه برای طرح دیدگاه خود بهره گرفته است. تاکید وی بر اندیشیدن بود و در کتاب آخر هم مفاهیم معنایی را مورد پرسش قرار داده و مخاطب را دعوت به اندیشیدن درباره آنها کرده است.

جایگاه زبان شناسی

در بخش دیگری از این نشست آزیتا افراشی رئیس انجمن زبان‌شناسی گفت: من در 21 سال گذشته زبان‌شناسی شناختی را انتخاب کردم و از این حیث به دنبال کنجکاوی های ذهنی خود رفتم؛ اگرچه همیشه دکتر صفوی را تحسین می‌کردم.

وی ادامه داد: زبان شناسی یکی از چارچوب مدارترین و نظریه محورترین و موفق‌ترین رشته‌های علوم انسانی در ایران است. زبان شناسی به لحاظ روش و نظریه، مسیرهای روشنی را طی می‌کند و تاکید دکتر صفوی بر گنجینه‌ای که ادبیات فارسی فراهم آورده باعث می‌شود از زبان شناسی ایرانی بتوانیم صحبت کنیم.

افراشی تاکید کرد: ما در زبان‌شناسی فقط واردکننده اندیشه نیستیم و آنچه کورش صفوی تحت عنوان سنت مطالعه زبان از آن نام می‌برد، اهمیت بسیار زیادی داشت.

وی با اشاره به توفیقاتی که زبان‌شناسی ایران در حیطه نظریه‌پردازی بدست آورد گفت: ما در این زمینه هم صرفا واردکننده مفاهیم فرهنگی و غربی نیستیم و تا حدی این مفاهیم در زبان‌شناسی ایران بازتولید شده‌اند، رشد پیدا کرده‌اند و حتی قابل ارائه به جامعه زبان‌شناسی ایران شده‌اند.

رئیس انجمن زبان‌شناسی اصطلاحات غنی و پرسشگری را از عواملی دانست که ما را در زبان‌شناسی با یک حوزه علمی شکوفا و روش‌مند مواجه کرده است.

وی پرسشگری را وجه اشتراک فلسفه و زبان شناسی دانست و تاکید کرد: زبان‌شناسی فارسی در حیطه اصطلاحات بسیار غنی است و دکتر صفوی در این زمینه شخصیتی بسیار تاثیرگذار بوده است.

ضرورت تداوم و پرکاری در کار علمی

افراشی افزود: دکتر صفوی بخاطر تعدد آثار و تداوم در مسیر نگارش و ترجمه، تاثیر زیادی بر زبان‌شناسی ایرانی گذاشت. من معتقدم در کار علمی تداوم و پرکاری مهم است و عاملی که باعث موفقیت زبان‌شناسی شده، همین امر است. این پرکاری شامل تربیت دانشجو، تالیف، نگارش مقاله، برگزاری کنفرانس، هم‌اندیشی، کلاس‌های مجازی می‌شود.

وی یادآور شد: محقق تاثیرگذار فردی است که همچون دکتر صفوی که با یک دست، دست دیگرش را می‌گرفت تا چیزی بتواند بنویسد، پرکار باشد.  به عبارتی دیگر محقق خوب، محقق پرکار است؛ محققی که همواره کار می‌کند و پرسش دارد محقق خوب است. ترجمه از نظر من سرگرمی دکتر صفوی بود ولی تاثیری که در زبان شناسی گذاشت اصطلاح‌گزینی‌ها بود و عده‌ای هم که به منابع دست اول دسترسی نداشتند از طریق این آثار ترجمه شده  می‌توانستند این ارتباط را برقرار کنند.  

رئیس انجمن زبان‌شناسی در ادامه به علاقه دکتر صفوی به تاریخ زبان‌شناسی و تاریخ معنی‌شناسی اشاره کرد و افزود: من آثار دکتر صفوی را یک درسنامه می‌دانم و به نظرم بیشتر موفقیت وی از همین منظر بوده است. وی زمان زیادی را در خارج از ایران به آموزش زبان فارسی اختصاص داد. وی یک نویسنده زبردست برای درسنامه بود و  مطالبی را به نگارش درآورده که فهمش  برای افراد راحت تر شده است.ضمن اینکه درسنامه‌های دکتر صفوی برقراری ارتباطات میان رشته‌ای را راحت‌تر کرده است.

احیای بحث زبان شناختی در پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی و حوزه هنری

سجاد صفار هرندی رئیس پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی نیز در پایان این نشست به پیشینه این مجموعه و پیوند آن با اساتید مکتب تهران اشاره کرد و افزود: از حیث مبنایی ونظری، جایگاه و اهمیت مسئله زبان فراتر از مجموعه دانش‌ها به مثابه خانه وجود و نقطه تعامل و پیوند میان همه صور اندیشه و دانش درک می‌کنیم. از سوی پژوهشکده فرهنگ و هنر برای اینکه با همراهی و راهنمایی اساتید پیوند منقطع بار دیگری منعقد شود و بتوانیم  بحث زبان شناختی را در پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی و حوزه هنری احیا کنیم مانعی وجود ندارد.

وی افزود: با شکل گیری دفتر پاسداشت زبان فارسی زمینه برای همکاری های بیشتر و کار فرابخشی وجود دارد و نیاز به مساعدت اساتید این حوزه داریم تا از آنها بیاموزیم و از منظرشان بهره‌مند باشیم.

در پایان این جلسه پوستر نشست نگاهی به میراث علمی کورش صفوی رونمایی شد.

انتهای پیام/