به گزارش روابط عمومی حوزه هنری نخستین نشست «موسیقی و نیایش» روز سه شنبه ۲۴ مردادماه در سالن سلمان هراتی و با حضور دکتر مهدی امیر فروغی، نویسنده، مترجم و پژوهشگر، دکتر محمدعلی حیدری، استاد عباس ابوحمزه، آهنگساز موسیقی آیینی، دکتر نادر جعفری، استاد دانشگاه امام صادق (ع) و پدرام جوادزاده به عنوان دبیر نشست برگزار شد.

در ابتدای این جلسه پدرام جواد زاده با طرح سوالاتی چون آیا اساسا ما مجاز هستیم بر روی متون مقدس موسیقی بسازیم و سئوالات دیگری در این زمینه، دکتر امیر فروغی را دعوت به سخنرانی کرد.

پیوند و الفت بین موسیقی و نیاش در طول تاریخ

فروغی در پاسخ به سوالات مطرح شده گفت: آنچه که تاریخ به ما می‌گوید این است که از ابتدا موسیقی در خدمت ادیان و مذاهب بوده و در فرهنگ‌های مختلف شاهد این هستیم که در کنار ادیان، مذاهب و نیایش‌ها این پدیده به شکل غریب حضور داشته و تمام قد به خدمت ادیان درآمده و در نشر و گسترش پیام‌های آسمانی ادیان، مذاهب و آیین‌ها پرداخته است. در فرهنگ ما نیز این امر سابقه دیرینه‌ای دارد.

وی در ادامه اظهار داشت: پیوند و الفت بین موسیقی و نیایش یک سابقه دیرینه تاریخی در تمام ادیان و مذاهب دارد. من معتقدم فرقی نمی‌کند چه «موسیقی آوازی» باشد و چه «موسیقی سازی»، به شرط اینکه‌ شان دعا، نیایش و مناجات حفظ شود و موسیقی به بهتر شدن «دعا» کمک کند. دراین صورت می‌توان گفت موسیقی بر روی متون دینی مجاز است و علما پیوسته بر این امر تاکید دارند. آنچه در حوزه موسیقی مناسب مجلس لهو و لعب نباشد، مجاز است. بنابراین چه حنجره انسان دعا را بخواند و چه باسازی که درشان آن دعا باشد وشان آن دعا را خدشه دار نکند و نیز به بهتر شنیده شدن آن دعا کمک کند، مجازاست.

در ادامه جوادزاده خطاب به امیر فروغی گفت: با توجه به صحبت‌های شما این سوال را مطرح می‌کنم با این دیدگاه می‌توان بر روی متون دینی موسیقی گذشت؟

آهنگسازی بر روی آیات قرآن

امیر فروغی در پاسخ پرسش مطرح شده گفت: سالیان سال آهنگسازان بزرگ ما که از آن‌ها به عنوان قاریان قرآن یاد می‌کنیم بر روی آیات قرآن آهنگسازی کردند. عبدالباسط از نمونه‌های بارز آن است.

وی با تاکید بر این موضوع که وارد شدن حوزه ساز به متون دینی کار بسیار ظریفی است و باید مراقبت کرد که ‌شان آن کلام از بین نرود، گفت: اساسا موسیقی در کلام ائمه معصومین موج می‌زند و یکی از راه‌هایی که می‌توان پی برد که این سخن و یا خطبه از جانب امام معصوم است و یا از دیگران، این موسیقی کلامی است که در سخنان آن‌ها وجود دارد که از قرآن گرفته شده است. قرآن پر از آیاتی است که به صورت مسجع و آهنگین پشت سر هم آمده و در خطبه ‌های ائمه معصومین نیز مشاهد می‌شود.

نقش «ابزار موسیقی» در باز تولید وجوه قدسی

در ادامه جلسه دکتر جوادزاده با توجه به صحبت‌های دکتر امیرفروغی گفت: اینجا سوالی جدی مطرح می‌شود، اینکه شانی که دکتر امیر فروغی می‌گویند دقیقا کجاست؟ ما چه در فرهنگ مذهبی و چه در فرهنگ عرفی تا کجا و چطور می‌توانیم این کار را انجام دهیم؟

دکتر نادر جعفری پاسخ داد: یکی از این روش‌های خوب برای بازتولید وجوه قدوسی، استفاده از «ابزار موسیقی» است. آنچه که دکتر امیر فروغی در سابقه موسیقی در نیایش گفتند، یعنی بستر کارکرد گرایانه این ابزار وجود داشته و آن وقت نگاه‌های قدسی و متون قدسی بر این بستر آمده و در فرهنگ عامه مردم بازتولید شده است.

این استاد دانشگاه عنوان کرد: این می‌تواند سطوح باز تولید موسیقایی متفاوتی  داشته باشد. به طور مثال ممکن است یک قطعه‌ای، یک اوجی از دعای کمیل، ورد زبان خیلی از افراد باشد. اینها بدون شک آهنگسازی است. آهنگسازی در حوزه متون قدسی و یا حداقل متن قرآن کریم بی‌نهایت استفاده شده است. حال آنکه در نهج البلاغه و یا صحیفه سجادیه موسیقی نتوانسته توسعه پیدا کند.  اگر ما برای مقام قرآن توانستیم استفاده کنیم چرا برای مقام نهج البلاغه استفاده نکنیم.

این استاد دانشگاه در پاسخ به این سوال آیا جامعه در فرهنگ عامه مذهبی ما می‌پذیرید که ما موسیقی را بر روی زیارت عاشورا قرار دهیم؟ گفت: مردم تعارف ندارند که استاد ابوحمزه این قطعه را آهنگسازی می‌کند، یا یک قاری آن نوع قرآن را می‌خواند، اگرمردم پسند این کار انجام شود، می‌ماند و مورد پذیرش قرار می‌گیرد.

نقش موسیقی در متون قدسی

وی در جمع‌بندی سخنانش خود گفت: از نگاه مطالعات فرهنگی و فرهنگ عامه پسند اگر ما نتوانیم متون قدسی و باورهای لایه‌های داخلی و دورنی افراد را بیابیم، در فرهنگ و زندگی روزمره مردم اینها در بهترین حالت میراثی باقی می‌مانند و چیزی که میراثی شود موزه‌ای می‌شود. ما نمی‌خواهیم قرآن کریم موزه‌ای شود ما نمی‌خواهیم ادعیه‌های ما موزه‌ای شود. به دیگر سخن می‌توان گفت موسیقی می‌تواند در خدمت متون قدسی ما قرار بگیرد.

کشف آموزه‌های دینی از طریق فقه

در ادامه این جلسه جوادزاده با طرح پرسشی خطاب به دکتر محمد علی حیدری گفت: از منظر فقهی آیا به حکم اینکه ذائقه توده جامعه چیزی را بپذیرد آیا می‌توان از منظر دین مورد پذیرش قرار گیرد؟

دکتر حیدری در پاسخ به سوال مطرح شده اظهار داشت: از منظر فقهی، طبق نظر فقهی معروف و مشهور، موسیقی که مناسب مجالس فسوخ و معاصی باشد، موسیقی حرام است و موسیقی که مناسب اینگونه مجالس نباشد، موسیقی جایز است، فقه را اگر به حلال و حرام تقلیل بدهیم بسیاری از برکات فقه را بی‌بهره کرده ایم. ما به فقه به عنوان روش نگاه می‌کنیم. روشی که آموزه‌های دینی را در هر موضوعی کشف می‌کند.

وی افزود: در این جلسه که در مورد موسیقی صحبت می‌شود و همچنین در مورد آموزه‌های دینی درباره موسیقی و موسیقی‌سازی و همچنین موسیقی آوازی صحبت می‌کنیم، ما چه استفاده‌های فرهنگی (فرهنگ به معنای خاص وعام) می‌توانیم بکنیم. روایتی داریم که می‌گوید قرآن را به آواز عرب بخوانید، به الهان اهل فسوخ و معاصی نخوانید. منظور از الهان عرب چیست؟ آیا شارع مقدس منظورش این است که شما در هر فرهنگ و تمدنی که هستید باید قرآن با ردیف‌های آوازی عربی بخوانید؟ مگر لحن عربی در در همه زمان‌ها یک لحن است.

دکتر حیدری یادآور شد: در زمان صدور و نزول مگر ما یک سبک آوازی در کل دنیای عرب داشتیم؟ آن چیزی که به عنوان الهان عرب در قرائت داریم برای مصر است و برای حجاز متفاوت است، چون زبانش متفاوت است. موسیقی قرائت مصری به کل جهان اسلام صادر شده است. اگر توصیه بشود به آواز عرب بخوانید یعنی بقیه المان‌های فرهنگی را باید به المان‌های فرهنگی عربی برگردانید. شارع مقدس انگار توصیه می‌کند که فرهنگ خود را تعطیل کنید و فرهنگ عربی را بپذیرید.

وی تصریح کرد: شهید سید محمد باقر صدر می‌فرماید، اگر شارع مقدس یک امری که خلاف عادت و عرف است و آن را محرم اعلام کند و یا یک امری که مردم انجام نمی‌دهند و دور از عادات مردم است، این را واجب اعلام کند، می‌فرماید این را باید پر تکرار، شفاف و با تاکید بگوید.

وی بیان کرد: اگر شارع مقدس منظوراش این است که همه فرهنگ‌ها تعطیل شود و فرهنگ عربی فرهنگ قالب شود و همه مسلمانان فرهنگ عربی را بپذیرد این باید پرتکرار، شفاف و با تاکید بیان کند.

حجت‌الاسلام محمدعلی حیدری افزود: معلوم است که مراد این نیست. شارع مقدس می‌گوید به الهان اهل فسوخ و معاصی نخوانید. به بیان ساده‌تر با ادله و عبارات مشابه می‌فرماید که هر کسی با زبان و فرهنگ خود بخواند. به طور مثال زیارت عاشورا ما زیارت ایرانی و فارسی است ولی متاسفانه قرائت قرآن ما یک قرائت قرآن فارسی و ایرانی نیست.

دکترحیدری تشریح کرد: قرآن را هر کس باید با زبان خود و با فرهنگ خود بخواند. نکته فقه را اگر به معنای حلال و حرام بگیریم کاملا نگاه تقلیلی به فقه داریم و تکلیف آن مشخص است. ما باید از این عبور کنیم و به سراغ آموزه‌های دینی با روش قفهی برویم و ببینم که از معنای این آموزه‌ها برای موسیقی می‌توانیم استفاده کنیم.

کشف «هتک حرمت محترمات»

حجت‌الاسلام محمدعلی حیدری تشریح کرد: نکته دیگری که وجود دارد این است که ما یک اعمال فقهی دیگری داریم، اعمال فقهی با عنوان «هتک حرمت محترمات». ممکن است یک آهنگی کاملا جایز باشد ولی این آهنگ اگر کنار زیارت عاشورا بنشیند، مردم برداشت هتک بکنند. اینجا آن کاری که ما باید تحت عنوان فقه فرهنگ و ارتباطات انجام بدهیم این است که نکته «هتک» را کشف کنیم.

در پایان بخش اول این جلسه جوادزاده خطاب به استاد عباس ابوحمزه گفت: صحبت‌ها را از زوایه‌های مختلف شنیدید، شما به عنوان آهنگساز و موزیسینی که در این حوزه فعالیت می‌کنید نظرات را چطور دیدید؟ آن جهان بینی که شما را به این نقطه رساند کجاست؟ آیا شما در این بحث جهان بینی و نگاهی که به این ماجرا دارید خطوط قرمزتان مشخص است و یا شما هم عرفی برخورد می‌کنید؟

ابوحمزه در پاسخ گفت: اولا من از تمام دوستان بابت نقطه نظراتی که مطرح کردند، تشکر می‌کنم و اینکه توجه به موسیقی و توجه به یک آهنگ ساز که در این حوزه سالیان سال است فعالیت می‌کند برای من بسیار ارزشمند است.

قدرت موسیقی

وی ادامه داد: یکی از این دغدغه‌هایم این بود اگر کسی بخواهد در زمینه موسیقی عرفانی، الهی و بخصوص ادعیه فعالیت کند، او را راهنمایی کنم.

وی بیان کرد: یکی دیگر از دغدغه‌های من اختلاف بین دین و موسیقی بوده که سالیان سال است این اختلاف وجود دارد و باید از بین برود. اگر بخواهیم موسیقی از این وضعیت بیرون بیاید باید به این موضوع معتقد باشیم که قدرت موسیقی بسیار زیاد است. اگر چنین اعتقادی به وجود بیایید موسیقی به مکتب تبدیل می‌شود.

ابوحمزه عنوان کرد: من اولین نفر بودم که در زمینه موسیقی عرفانی و الهی وارد این عرصه شدم و آلبوم «خمس عشر» را تولید کردم. کاش قبل از من کسانی در این حوزه فعالیت می‌کردند که می‌توانستم ازآن‌ها الگو بگیرم.

وی افزود: محال است کسی با علم آهنگسازی و تونایی آهنگسازی بتواند در این فضا کار کند مگر اینکه دارای یک سیر و سلوکی عرفانی باشد. کار کردن در این فضا بسیار سخت است. من از سال ۱۳۸۴ وارد این عرصه شدم و ۸۰ اثر تولید کرده‌ام، از نمونه‌های بارز می‌توان به دعای کمیل، صلوات خاص امام رضا (ع)، دعای فرج و… اشاره کرد. می‌توانم بگویم من در این عرصه تکلیف خود را انجام داده‌ام.

عظمت ائمه معصومین باید در اثر لحاظ شود

ابوحمزه یادآور شد: من همیشه در آثار خود که در باب ائمه معصومین است سعی کردم از زاویه قدرت و از دریچه بالا به آن بپردازم. عظمت ائمه معصومین باید در اثر موسیقی حتما لحاظ بشود واین جزو نگاه‌های اصلی من بوده است. به عقیده من آهنگساز کاشف است و باید شهود را کشف کند.

در پایان بخش اول قطعه زینب زینب که یکی از مشهورترین نوحه‌ها در دهه‌های اخیر ازاستاد ابوحمزه پخش شد.

غمی از جنس شادی

دکتر امیر فروغی درتعریف این قطعه گفت: قطعه بسیار تاثیرگذار و خوبی بود. وقتی من این قطعه زیبا را گوش کردم چند نکته توجه من را جلب کرد، اول اینکه در شروع آهنگ آن دوتار با حالت شورانگیز، انگار یک حماسه و یک حرکتی در خود دارد. به این موضوع توجه کنید، در دل حادثه کربلا شما زیبایی‌ها، شگفتی‌ها و حماسه‌های آن را در نظر داشته باشید که آن‌ها شما را به وجد می‌آورد. یک شادی در غم ابا عبدالله الحسین (ع) وجود دارد که با غم‌ نهفته است، این غم با سایر غم‌ها متفاوت است. انسان را بلند می‌کند، غمی نیست که انسان را زمین‌گیر کند و به تباهی بکشد، غمی است که انسان را به سمت تعالی و نور حرکت می‌دهد. این شگفتی غم ابا عبدالله الحسین (ع) است. این نگاه در این قطعه وجود دارد. بنابراین در آثار هنری، جهان بینی و نگاه هنرمند خیلی مهم است.

جوادزاده خطاب به دکتر جعفری گفت: دو نکته مطرح شد، به صورت معمول آنچه که در هیات‌های ما می‌گذرد وقتی سراغ چنین متون و یا محتوایی می‌رویم غم است به ندرت پیش می‌آید که به سراغ آن عظمت برویم. از منظر فرهنگی چگونه باید این موضوع را تحلیل کرد؟ چقدر باید با این گذار که استاد ابوحمزه مطرح کردند که گفتند آهنگساز کاشف است نه خالق موافق هستید؟

جعفری در پاسخ گفت: حسی و حالی که استاد ابوحمزه گفتند بخشی از همان آفرینش و همان خلق است. وقتی ما از نگاه علمی به هنر می‌پردازیم می‌توان گفت همان آفرینش است، چون یک جلوه نمادین از صفت پروردگار است.

وی ادامه داد: من حس می‌کنم کشف برای قدسی بودن و حس حال متن است، بیرون کشیدن ظرفیت‌های موسیقیایی متن است که کشف است اما شما(استاد ابوحمزه) هستید که آن کشف را انجام می‌دهید. به دیگر سخن من از این باب کاری که استاد ابوحمزه انجام می‌دهند را کاملا با آن همراه هستم خلق و آفرینش را کشف می‌کنند اما کشفی که مکمل آن خلق است.

در ادامه دکتر حیدری با توجه به صحبت‌های جعفری گفت: من می‌خواهم یک نقدی بزنم به موضوع شهود، خلق و کشفی که مطرح شد. هیچ شکی نیست حتما یک شهود معنوی، یک شهود ماورایی اتفاق می‌افتد. ولی یک لایه از شهود که اتفاق می‌افتد شهود معنای قرارداد اجتماعی است.

حماسه ایی همراه با غم

وی ادامه داد: اینکه گفته شد در موسیقی‌های هیات و تکایای ما بیشتر غم، مصیب و اندوه است می‌خواهم بگویم واقعا واقعیت اجتماعی نیست و نبوده همیشه اول حماسه است و بعد به مصیب. اتفاقا آنجایی که با حماسه مطرح می‌شود شما می‌بینید هیات به وجه می‌آید مصیب را می‌فهمد و درک می‌کند. در سبک شعری و در نوع موسیقی ما نیز همانطور است. به طور مثال موسیقی زینب زینب استاد ابوحمزه که لحن حماسی دارد، حماسه‌ای که همراه با شادی است چقدر آن حزن و اندوه است. درواقع این نسبت در کل شعر، موسیقی و حتی روضه نیز وجود دارد. به دیگر سخن می‌توان گفت وجه بالغ واقعا غم نیست وجه بالغ حماسه است و غم.

در پایان دو اثر دیگر استاد ابوحمزه با نام‌های بسم الله نور و اعظم البلاء نقد و بررسی شد.

انتهای پیام/