ششمین نشست از سلسله‌نشست‌های «زبان‌شناخت» با موضوع «فارسی‌مآبی؛ شواهدی از نفوذ زبان فارسی در شبه‌جزیرۀ کریمه» بعدازظهر روز سه‌شنبه، ۳۰ خرداد۱۴۰۱ با اجرای مهدی صالحی و با حضور رادمان رسولی مهربانی، پژوهشگر زبان و ادبیات فارسی و مهمانانی ویژه همچون ناصر فیض، شاعر و طنزپرداز، به همت دفتر پاسداشت زبان فارسی حوزه هنری در سالن طاهره صفارزاده حوزه هنری برگزار شد.
به گزارش روابط‌عمومی حوزه هنری، مهدی صالحی، مجری برنامه، در ابتدای این نشست عنوان کرد: زبان فارسی سیطره‌ای گسترده داشته و نخستین امپراتوری زبانی به شمار می‌رفته است. زبان فارسی مجموعه‌ای تعاملی بوده و با فرهنگ‌ها و زبان‌های دیگر تعامل داشته است.
وی افزود: برخلاف فرهنگ استعماری و شواهدی که از آن‌ها وجود دارد، زبان فارسی هیچ وقت هدف تهاجمی نداشته و در پی حذف یا کم‌اهمیت‌کردن زبان‌های دیگر نبوده است.
وی خاطرنشان کرد: کمتر کسی دربارۀ نقش زبان در عملیات روانی چیزی می‌داند؛ بماند که امروزه جنگ‌های شناختی، عملیات رسانه‌ای و فناوری‌های هوشمندی و... همه و همه بخشی از تهاجم‌ها در جنگ زبانی هستند. فرهنگ استعماری به طور مطلق در پی حذف زبانها بوده است و هیچ‌کس نمی‌تواند این نقش آن را منکر شود. بعد از مدتی، مردم‌شناسان با روندهای استعماری به مخالفت برخاستند. یکی از نقشه‌های شوم، ملت‌سازی برمبنای زبان‌های قومی است و مثلاً زبان پشتو درحال‌حاضر مدعی اصالت و تمدن‌سازی شده است؛ هرچند نتوانسته و نمی‌تواند کاری پیش ببرد.
او دربارۀ زبان فارسی متذکر شد: زبان فارسی در فرهنگ‌های دیگر همچون نهری جاری می‌شده و در تعامل با دیگر زبانها، هم آن‌ها را رشد می‌داده و خودش هم رشد می‌کرده است. در هند و عثمانی، حکمرانی به زبان فارسی بوده است. ایران صفوی با عثمانی از طریق زبان فارسی ارتباط داشته است. بسیاری از متون فرق اسلامی به فارسی نگاشته شده است. یکی از مباحثی که امیدوار بودیم جدی گرفته شود و رهبر معظم انقلاب اسلامی سال‌ها پیگیر آن بوده‌اند، حفظ و ارتقای جایگاه زبان فارسی در خارج از مرزهای ایران بوده است. امروزه در وضعیتی جنگی هستیم؛ جنگ بین زبانها. باید این موضوع را در گوش مسئولان زبان فارسی فریاد کرد تا شاید بشنوند.
او تصریح کرد: دور نیست که در یک دهۀ آینده، خاورمیانه زیر سیطرۀ زبان عبری و زبان و فرهنگ صهیونیستی و رژیم اشغالگر قدس باشد و مسئلۀ فلسطین اهمیت خود را از دست بدهد. درحال‌حاضر کرسی‌های زبان فارسی در کشورهای مختلف در حال حذف و کرسی‌های زبان عبری در حال تأسیس است. از سر بی‌خبری و بی‌تدبیری متولیان زبان فارسی، با پیگیری روس‌ها، زبان دوم در سوریه بعد از جنگ، روسی شده است؛ درصورتی‌که این‌همه شهدای مدافع حرم در آنجا جانفشانی کردند. زبان فارسی باید در صنعت، فرهنگ، فناوری و همۀ عرصه‌های روزگار نو وارد شود تا به‌راحتی نتوانند این میخ را از زمین برکنند.
سپس مهدی صالحی، رادمان رسولی مهربانی، سخنران جلسه را چنین معرفی کرد: رادمان رسولی مهربانی دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی و پژوهشگر در حوزۀ زبان فارسی در خارج از ایران است.
رادمان رسولی مهربانی با ارجاع به سخنان مهدی صالحی عنوان کرد: مطلبی که می‌خواهم ارائه دهم، مربوط به گذشته است به این صورت که راهی برای آینده باشد و در ادامۀ سخنانی است که مهدی صالحی عنوان کرد.
رادمان رسولی چند سند از نفوذ زبان فارسی در کشورهای دیگر نشان داد که بدین شرح بودند:
۱. براساس مدارک و پژوهش‌ها، مارکوپولو زبان فارسی بلد بوده است.
۲. نامۀ فارسی خان مغول به پاپ در رابطه با تلاش پاپ برای مسیحی‌سازی مغول‌ها.
۳. زبان فارسی در سوماترا؛ نسخه‌ای از جُنگ شعرهای فارسی با ترجمۀ مالایی.
۴. دستخط فارسی در ژاپن مربوط به ۸۰۰ سال پیش، که یادگاری راهبان چینی برای راهبی ژاپنی بوده است.
۵. به زبان فارسی در پکن در مقبرۀ دو تن از مبلغان ایرانی و در مسجدی در پکن سنگ‌نوشته‌ای وجود دارد.
۶. در کاروانسرای گاری چاخان در سارایووی بوسنی و هرزگوین کتیبه‌ای وجود دارد.
۷. در زنگبار آفریقا، در حمام سلطان عثمانی، کتیبه‌ای برای همسر ایرانی سلطان که شهرزاد نام داشته ساخته شده است.
او خاطرنشان کرد: زبان فارسی زبانی است که از چین تا بوسنی و هرزگوین و آفریقا امتداد داشته و زبان میانجی تجارت پرتغالی‌ها بعد از اشغال جزایر و مناطق جنوب ایران بوده که اسناد آن هم موجود است. زبان فارسی زبان ارتباطی شناخته می‌شود و بدون قدرت نظامی در سوماترا و اندونزی و چین نفوذ پیدا کرده است. قطعاً باید به زبان فارسی بالید؛ زیرا باعث همبستگی می‌شود و حس همگرایی به وجود می‌آورد؛ هرچند گاهی زبان فارسی و حس ملیت‌گرایی باعث ضربه‌خوردن آن هم شده است. مثلاً امروزه، ترک‌زبان‌ها می‌گویند هرجا زبان فارسی بوده، زبان ترکی هم بوده و هیچ‌جا بدون هم نبوده‌اند؛ درصورتی‌که زبان فارسی فقط متعلق به ایرانی‌ها نیست و ترک‌ها، عثمانی‌ها و حتی مغول‌ها و یهودی‌ها خدمات فراوانی به زبان فارسی کرده‌اند.
او افزود: کمال پاشا، زبان فارسی را زبانی برتر و در مرتبۀ دوم پس از زبان عربی و قرآنی ذکر می‌کرده است.
وی راجع به «فارسی‌مآبی» عنوان کرد: فارسی‌مآبی چند دهه است در دانشگاه‌های غربی مطرح شده؛ هرچند هیچ کتابی دربارۀ فارسی‌مآبی به فارسی ترجمه نشده است. مارشال هاجسن، ۵۰ سال پیش اصطلاح «فارسی‌مآبی» را در کتاب «کارستان اسلام» ابداع کرده بود.
او سپس توضیح «فارسی‌مآبی» از کتاب «کارستان اسلام» را خواند و بعد به برت فراگنر و خوانش او از فارسی‌مآبی ارجاع داد و در مرحله دیگر سراغ خوانش برایان اسپونر و و ویلیام ل. هاناوی رفت؛ از حمید دباشی و کتاب «انسانگرایی در ادبیات فارسی» با استناد به فارسی‌مآبی گفت: با نظر مخالف محقق دیگری به نام شهاب احمد، نظریۀ دباشی رد شد؛ زیرا شهاب احمد عقیده داشت: «فارسی‌مآبی باعث می‌شود اسلام بر عناصر قومی و زبانی ارجح باشد که مخالف موضع دباشی است؛ هرچند موضع احمد نیز با استناد به شواهد تاریخی رد شد.»
او متذکر شد: زبان فارسی را نباید به دین اسلام محدود کرد؛ زیرا ادیان دیگر نیز آثاری به زبان فارسی دارند آن‌چنان‌که استفانو پلو در کتابی به وجود زبان فارسی در میان بوداییان هند تأکید می‌کند.
رسولی مهربانی در ادامه به نقشه‌ای از کانون‌های زبان فارسی در قرون گذشته به نمایش گذاشت و سپس به بازشناسی جایگاه شاعران و نویسندگان پرداخت گفت: تاریخ وصاف از الگوهای تاریخ‌نویسی در کشورهای دیگر بوده و بسیاری در تقلید از آن تاریخ نوشته‌اند و در ترکیه نیز تدریس می‌شود، هرچند در دانشگاه‌های ایران جدی گرفته نمی‌شود.
او به مبحث «زبان فارسی در شبه‌جزیرۀ کریمه» ورود و عنوان کرد: «زبان فارسی در شبه‌جزیرۀ کریمه» عنوان پایان‌نامۀ من بود که بعدها ادامه یافت. شبه‌جزیرۀ کریمه در شمال ترکیه و جنوب اوکراین قرار دارد که بعد از شکست کریمه به روسیه پیوست شد.
نمایش نسل‌های ایرانی که در شبه‌جزیرۀ کریمه اقامت داشتند، تأثیر مهاجرت مسلمانان و همچنین، حضور سلجوقیان از دیگر اطلاعاتی بود که سخنران ششمین نشست «زبان‌شناخت» بیان کرد و در این باره گفت: در شبه‌جزیرۀ کریمه از زبان فارسی برای تجارت با ایرانی‌ها استفاده می‌شده؛ هرچند رسم‌الخط لاتین بوده است و همچنین، نسخه‌های فارسی یهودی نیز در شبه‌جزیرۀ کریمه وجود دارد. علاوه بر اینکه چند سکۀ قدیمی به زبان فارسی در شبه‌جزیرۀ کریمه کشف شده است و نوشته‌های فارسی روی سنگ قبرها در موزۀ باغچه‌سرای وجود دارد.
رسولی مهربانی در سخنان پایانی دربارۀ جایگاه زبان فارسی در شبه‌جزیرۀ کریمه عنوان کرد: استالین فارسی‌زبانان کریمه را به کشورهای دیگر کوچ داد و درحال‌حاضر هیچ فارسی‌زبانی در کریمه وجود ندارد.
وی در ادامه به نقش خان‌ها و سلسله‌های شاهی در کریمه و تأثیر آن‌ها بر زبان فارسی سخن گفت و یادآور شد: در یکی از دانشگاه‌های در شبه‌جزیرۀ کریمه، زبان فارسی تدریس و همایش سالانه‌ای برگزار می‌شود. علاوه بر این، استاد این گروه به ایران سفر می‌کند و با ایرانیان مکاتباتی دارد.
مهدی صالحی در ادامه به مبحث آموزش زبان فارسی پرداخت: آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان، یکی از راهبردهای سازمان فرهنگ و ارتباطات و سازمانی مثل جامعة المصطفی بوده است. شیعیان هند و پاکستان از ظرفیت آموزش زبان فارسی محروم هستند با وجود اینکه مشتاق هستند. مثلاً در بنارس که ۳۰هزار شیعه دارد به چنین ظرفیت‌هایی توجه نمی‌شود. در هند چندزبانی عادی است و بیشتر نخبگان دوسه زبان می‌دانند. در آموزش زبان فارسی، هند را در هدف‌گذاری‌ها از یاد می‌برند و در اولویت‌ها نیست. از یک سال پیش، دولت هند اعلام کرده است که زبان فارسی می‌تواند یکی از زبان‌های دوم در مدرسه‌ها باشد. با بی‌اعتنایی مسئولان و نهادهای متولی، این فرصت نیز در حال از دست رفتن است. در این موقعیت، زبان فارسی دارد به آغوش هند برمی‌گردد و هند به آغوش زبان فارسی برمی‌گردد و در این مهم، آموزش زبان فارسی و ظرفیت‌های بین فرهنگی و تجاری و سیاسی و دینی باید در نظر گرفته شود. در این بین، شیوۀ اجرای کار، که شیوه‌ای کاملاً دولتی و بی‌اعتنا به ظرفیت‌های مردمی و نهادی و ایرانیان خارج از کشور است، بسیار کند و ضعیف است.
وی ادامه داد: قرار بود بعد از سقوط طالبان و ورود آمریکا به کشور افغانستان، کتاب‌های درسی مدارس آنجا را ایران تولید کند و به افغان‌ها بدهد. با دست‌دست‌کردن و تعلل نهادها و مدیران وقت، آمریکا فرصت یافت و ۱۰میلیون نسخه کتاب درسی به افغانستان فرستاد و آنجا را از آن خود کرد. این بحث‌ها در حوزۀ دیپلماسی زبان فارسی است و باید زبان فارسی محور دیپلماسی فرهنگی و حتی سیاسی و اقتصادی کشور باشد که چنین نیست و فقط به شعارها بسنده می‌شود. مثلاً در نطق آقای روحانی، رئیس‌جمهور پیشین، در سازمان ملل دربارۀ نفوذ شاهنامه و مثنوی در کشورهای دیگر سخن به میان آمد و بارقه‌ای شد از توجه به این موضوع که شوربختانه، هیچ ادامه‌ای نیافت. با ورود زبان فارسی به مدارس هند، بازار یک میلیارد و هفتصد میلیون نفری هند پیش روی ما قرار گرفته است. باید از ظرفیت هموطنان ایرانی خارج از کشور هم برای این مهم استفاده کرد. این فرصت از ده برجام بالاتر است و پیروزی واقعی ملت ایران و تمدن شرق بر تمدن استعمارگر و استکباری غربی فرهنگ‌کش است و این باید به جشن ملی مردم ایران تبدیل شود. باید از همه خواست که از ظرفیت موجود در هند استفاده کنند. در دنیا از زبان پول درمی‌آورند؛ مثلاً بریتیش کانسیل درآمدی بیش از درآمد سالانۀ نفت اوپک دارد. باید همۀ ایران را برای استفاده از ظرفیت به‌وجودآمده برای آموزش زبان فارسی در هند بسیج کرد. اگر سرود «سلام فرمانده» به مدرسه‌ای در کشور دور می‌رسد، می‌توان از ظرفیت آموزش زبان فارسی نیز همین‌گونه استفاده کرد. باید پرسید در قراردادهای ۲۵ساله با چین و روسیه و قراردادهای مشابه، جایگاه زبان فارسی کجاست؟
وی افزود: رئیس‌جمهور پاکستان در سفر به ایران گفت: اگر استعمار پا روی گلوی ما نگذاشته بود، الآن به زبان فارسی با هم صحبت می‌کردیم. در آن دیدار، باید رئیس‌جمهور از این فرصت استفاده می‌کرد و راه را برای همزبانی دوبارۀ دو کشور باز می‌کرد که متأسفانه چنین نشد و کسی نبوده و هنوز هم نیست که از این ظرفیت‌ها و ظرافت‌ها بهره‌برداری کند. شوربختانه در دولت قبل، در موقعیتی دردآور بنیاد سعدی به تعطیلی تهدید شد. رئیس جامعة المصطفی را در مذاکرات پشت پرده برجام تغییر دادند و پذیرفتند که تعدادی از مراکز جامعة المصطفی، به عنوان یکی از مراکز آموزش زبان فارسی در دنیا و یکی از بازوهای قدرت نرم ایران، در کشورهای دیگر تعطیل شود و این مرکز در فهرست تحریمی‌های ایالات متحده آمریکا قرار بگیرد. در این جایگاه، اگر تدبیر دقیقی در این حوزه در دسترس بود، به جای این انفعال، حتماً باید زیر میز مذاکره می‌زدند و جلوی دخالتشان در اموز زبان فارسی را بگیرند و اصلاً نگذارند راجع به زبان فارسی حرفی بزنند.
او راجع به کرسی‌های زبان فارسی در دانشگاه‌های معتبر گفت: کرسی زبان فارسی سوربن را از دست دادند و گفتند اولویت نیست. با وجود اینکه مطالبۀ آموزش زبان فارسی و گسترش زبان فارسی از خود آن دانشگاه بود و این موضوع، موضوع مطالبۀ همۀ مردم و نخبگان و رهبر معظم انقلاب اسلامی است.
او در پایان گفت: ۱۶میلیون ایرانی در خارج از کشور هستند. چرا کسی از ظرفیت آن‌ها برای رشد زبان فارسی استفاده نمی‌کند؟ آن‌ها نمی‌توانند ماهانه نفری یک دلار به گسترش زبان فارسی کمک کنند؟ قطعاً می‌توانند. امیدوارم کارگروه فارسی‌مآبی شکل بگیرد و محتواهای اثرگذار تولید شود.
انتهای پیام/
نظرات
-
UAEfnSRablpmiW
نظر شما