زندگی قهرمان کتاب «عایده» در لبنان می‌گذرد؛ سرزمینی با یک بافت جغرافیایی خاص و مردمانی که فرهنگی منحصربه‌فرد دارند. روایت این ویژگی‌های خاص در دل یک زندگی‌نگارۀ مستند، کار چندان راحتی نیست که محبوبه‌سادات رضوی‌نیا به خوبی از پسِ آن برآمده و با قلمش «عایده» را به کتابی تبدیل کرده که روح جغرافیای لبنان در آن جاری است. توصیفات گرم و زنده، گفت‌وگونویسی‌های فکرشده و تلاش نویسنده برای دور نشدن از حال‌وهوای جملات راوی، «عایده» را به کتابی تبدیل کرده که از کلیشه‌های مرسوم و معمول فاصله گرفته است. «عایده» کتاب باطراوتی است که در ایجاد تجربه‌ای تازه برای مخاطبِ فارسی‌زبان به توفیق می‌رسد و می‌تواند عطر زعتر و تصویر باغ‌های زیتون را در ذهن مخاطب خود، جاری کند.

خانم عایده سرور، زنی در میدان است؛ بانویی که کیفیتی از «بودن» در صحنه را به تصویر می‌کشد و لحظه‌لحظۀ زندگی‌اش، نمایانگر احوالاتِ شخصیتی است که نه از وظایف ذاتی خود در خانواده دست می‌کشد و نه از مسئولیت اجتماعی و سیاسی خود در برابر باورها و آرمان‌هایش کوتاه می‌آید. عایده پیش از هرچیز یک زن است؛ زنی که عشقی عمیق را تجربه می‌کند، برای فرزندانش مادری نمونه است، خانه‌داری می‌فهمد و همسرداری بلد است، خوش‌معاشرت است و بسیار اهل مراودات اجتماعی. در کنار همۀ این‌ها اما او یک عضو مؤثرِ «جبهۀ مقاومت» هم است و روزمرگی‌های زندگی، او را از رسالتِ خدمت به این جبهه بازنمی‌دارد. شاید خانم عایده سرور حتی یک بار هم کلیدواژۀ «الگوی سوم زن» را نشنیده باشد اما سبک زندگی‌اش شباهتی غیرقابل انکار به این الگو دارد؛ الگویی که رهبر انقلاب اسلامی سال‌هاست تحقق آن را در حوزۀ مسائل زنان دنبال می‌کنند. با این منطق اگر نگاه کنیم، عایده سرور مانند فخرالسادات موسوی  و کونیکو یامامورا ، یک نمونۀ تعیّن‌یافته از الگوی زیست و کنش‌گری مطلوبِ زنِ انقلابِ اسلامی است؛ زنانی از لبنان، ژاپن و ایران و هر سه مفتخر به زیستن در خانواده‌هایی شهیدپرور. این زنان بدون آن‌که اراده کرده ‌باشند یا کسی آن‌ها را به این سمت کشانده ‌باشد، با «حضور زنانۀ» خود در صحنه به نمونه‌هایی از الگوی سوم زن تبدیل شدند. از این جهت، «عایده» در کنار «مهاجر سرزمین آفتاب» و «پاییز آمد» می‌تواند سوژۀ خوبی برای پژوهش‌های علمی و آکادمیک پیرامون «الگوی سوم زن» باشد.

کتاب «عایده» دربارۀ زندگی یک مادر شهید است که نه از سر تصادف یا بختِ خوش، بلکه در نتیجۀ یک زندگی خالصانه و مجاهدانه به این افتخار نائل شده است. «عایده» چنان‌که از نامش پیداست، کتاب روایت زندگی یک زن است؛ زنی که رسیدن به افتخار مادر شهید بودن، ثمرۀ سال‌ها خودسازی، عبادت، مبارزه و همت اوست. این کتاب بیش از هرچیز راوی زندگی و زمانۀ «عایده» و هزاران بانو شبیه اوست؛ زنانی که در کشوری کیلومترها دورتر از ایران، شیفتۀ انقلاب امام خمینی(ره) می‌شوند و این شیفتگی، مسیر زندگی‌شان را تغییر می‌دهد و به نقطه‌‎ای می‌رسانَد که مادری‌کردن برای یک شهید، قلۀ آن است. همان‌طور که «شهیدانه زیستن» مهم‌ترین پیش‌نیازِ «شهیدشدن» است، به همین قرینه باید گفت «مادر شهید بودن» مقدمۀ «مادر شهید شدن» است و «عایده» تلاشی برای روایت سبک زندگی زنی است که مدال افتخار مادر شهید بودن، ثمره و نتیجۀ طبیعی تصمیم‌های او در زندگی است.

یادداشت از محمدصالح سلطانی

بیشتر بخوانید:

«عایده»؛ از اولین جوانه‌های ادبیات بدون مرز