۱۴۰۱.۱۲.۱۸

نوزدهمین نشست از سلسله‌نشست‌های«زبان‌شناخت» و دومین نشست با موضوع «روند تحولات قومی در آذربایجان و پیامدهای آن برای زبان فارسی» به همت دفترپاسداشت زبان فارسی حوزه هنری و با حضوردکتر عطاء‌الله عبدی، عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی ، صبح دوشنبه 15 اسفند در سالن 407 حوزه هنری برگزار شد.
پديد آمدن فرقه دمكرات
به گزارش دفتر پاسداشت زبان فارسی حوزه هنری، دکتر عطاء‌الله عبدی درابتدا به ادامه بحث پدیدآمدن فرقه دمکرات به رهبری جعفرپیشه وری در آذربایجان پرداخت و گفت: دراین مقطع تاریخی، نخبگان با تلفیق قوم‌گرایی و گرایش‌های چپ جریاناتی شکل دادند و با اقدامات مسلحانه منطقه را دراختیار گرفتند و دولتی تشکیل دادند که از21 آذر 1324 تا 21 آذر1325 با حمايت شوروي بر منطقه حاکم شد. با ایجاد تشکیلات اداری به مدت یک‌سال شمال غرب کشور را به آشوب کشیدند، ولی با سیر تحولات، این فرقه سقوط کرد و اوضاع به روال قبل برگشت. درواقع، این جریان پایگاه اجتماعی آن‌چنانی نداشتند و فقط توانستند با تهییج احساسات‌ و تطمیع، گروهی را همراه خود کنند. به همین دلیل خود مردم قبل از رسیدن ارتش، به خلع‌سلاح افراد آن فرقه پرداختند. البته معادلات جهانی و نظام بین الملل را هم نباید درسقوط این فرقه نادیده گرفت. درواقع، اگر نظام بین الملل در راستای منافع خود دست ایران را نمی گرفت، به این آسانی از دست جریان‌های قوم‌گرا نمی توانستیم رها شویم.
بعد از پيروزي انقلاب اسلامي
دکتر عبدی درادامه این نشست به تحولات آذربایجان بعد از پیروزی انقلاب اسلامی پرداخت و اظهارکرد: با فعل و انفعالات ملی و بین المللی و ایدئولوژیکی که دراین مقطع رخ داد، هرکسی از ظن خود وارد معرکه شد که یکی از این جریان‌ها، جریان قوم‌گرا بود که دوباره سر برآورد چون با سقوط فرقه دمکرات درسال 1325، این جریان به‌شدت تضعیف شده  و با رواج مدرنیسم و توسعه صنعتی و اقتصادی، دیگر مجالی برای این قبیل حرکت‌ها فرآهم نمی شد.
ایشان سپس خاطرنشان کرد: جریان قوم‌گرای آذربایجان، دراین دوره، فترت خود را آسیب‌شناسی کرد و پی بردند که این جریانات عمق و ریشه چندانی در میان مردم ندارند از این‌رو برای تعميق قوم‌گرایی اقداماتی را برنامه‌ریزی کردند.
وی در ادامه با اشاره به تولید ادبیات و رهبران روشنفکر توسط این جریان دردوران بعد ازانقلاب گفت: از همان سال 1357، مجلات قوم‌گرای پان‌ترکی مثل «وارلیق» و «یولداش» و... منتشر شدند و افرادی هم که جریانات را در دست گرفتند عمدتا چپ‌های فرقه‌گرا بودند. دراین دوره، انبوهی از نشریات و کتاب‌ها درقالب تاریخ و ادبیات ولی با نگاه ملت‌سازانه و جعل و تحریف تاریخ منتشر شدند. سرکردگان این جریان عمدتا دور مجله «وارلیق» جمع شدند و این نشریه تبدیل به ارگان و جریان فکری قوم‌گرا برای منطقه آذربایجان شده بود و ادبیات قوم‌گرایانه را در راستای جدایی فکری نخبگان آذری از ایران تولید می کرد و بحث ادبیات عامه هم بسیار مورد توجه این جریان قرار گرفت. 
استاد دانشگاه خوارزمی درادامه فروپاشی شوروی و استقلال جمهوری آذربایجان را یکی دیگر از پدیده‌های مؤثر در تقویت جریان قوم‌گرا در این مقطع عنوان کرد و گفت: یکدفعه پایگاه دیگری شکل گرفت و گشایش جدی‌تری حاصل شد که باعث شد این جریان از نظر رسانه‌ای، دیپلماتی، آموزش، هماهنگی و سازماندهی تقویت شود. این قبیل حمایت‌ها از جریان پان ترکیسم توسط جمهوری آذربایجان، رشد و ارتقای این جریان را تسریع نمود و تبدیل به پایگاه ژئوپولیتیکی مناسبی برای آنان شد.
دکتر عبدی سرکارآمدن اصلاح‌طلبان در انتخابات سال 1376 را نیز یکی دیگر از جریان‌هایی عنوان کرد که باعث رفع محدودیت‌های این جریان شد و گفت: یکدفعه فضایی برای این جریان فرآهم شد که در آن، با حضور درانجمن‌های ادبی و کوهنوردی و کانون‌های دانشجویی به ترویج افکارشان درحیطه دانشگاه و طبقه متوسط جامعه روی آوردند. دراین دوره ، برخی از رهبران فکری این جریان وارد فضای دانشگاهی شدند و کلاس آموزش زبان ترکی گذاشتند اما درآن بیشتر به جعل تاریخ می پرداختند تا آموزش زبان. حتی سمپات‌های‌شان به فکر نفوذ در برخي کانون‌های  دانشجویی افتادند و در این میان جناح‌های اصلاح‌طلب و اصولگرا هم برای‌شان فرقی نداشت.
عبدی تحولات ژئوپلیتیکی منطقه را هم به نفع این جریان تلقی کرد و گفت: پیدا کردن رفیقی تاکتیکی مثل اسرائیل هم برای این جریان فرصتی راهبردی است.
این استاد دانشگاه خوارزمی، برگزاری سمینارهای علمی تخصصی در ارتباط با زبان شناسی و رسیدن به یک روایت و رسمالخط مشترک میان جمهوری باکو و منطقه آذربایجان را ازدیگر اقدامات این جریان ذکر کرد. حضور در محافل دانشجویی و سخنرانی در این محافل از دیگراقدامات این جریان است،  نلاش برای تأسیس برخي نهادهای علمی و فرهنگی نیز از دیگراقداماتی است که بسیار پدیده خطرناکی است چون هدفش ملت‌سازی است و خیلی راحت هم ازاین بحث می گویند.

دکترعبدی سپس به اقدامات دیگر جریان واگرای پان‌ترکیسم چون  انكار و تحقير تاريخ ايران به‌ويژه دوران باستان، منكوب کردن و تحقير چهره‌هاي تاريخي ایران مانند كوروش، اردشير بابكان، فردوسي و... چهره‌سازي و مصادره‌ شخصیت‌هایی مثل زرتشت، مولوي، نظامي، خاقاني، ابوريحان، ابوعلي سينا، بابك و شهريار اشاره و خاطرنشان کرد: می گویند زرتشت ترک است؛ حتی آنها اشکانیان را نیز حکومتی ترک معرفی می کردند. وی به تلاش آنان برای افسانه‌پردازي،‌ اسطوره سازي و قهرمان‌ پروري براي آذربايجان هم اشاره کرد و گفت: «بابک خرمدین » را ترک می پندارند و می‌گویند که او برای رهانیدن آذربایجانی‌ها از سلطه فارس‌ها قیام کرده است و این در صورتی است که بابک جزو نهضت شعوبیه بوده و برای ایران قیام کرده است.

این پژوهشگر، ضمن اشاره به اقدامات دیگر این جریان چون اغراق در توانمندي و غناي زبان تركي و تحقير زبان فارسی، پرداختن به تاريخ آذربايجان و اتصال آن به جهان ترك در كنار تخريب و تحقير تاريخ ايران و نفی نسل‌كشي ارامنه در تركيه افزود: ایران را دررابطه با حمايت از ارمنستان در مناقشه قره‌باغ، شریک جرم می‌پندارند.

وی ادامه داد: حتی برخی محافل و به صورت علنی درنظام آموزشی جمهوری باکو ،شیعه را عامل اختلاف در جهان ترک معرفی می‌کنند.

وی ادامه داد: پان‌ترک‌ها به ترويج افكار و شايعه‌پردازي مبني بر تلاش حكومت(فارس‌ها) براي عقب نگه داشتن آذربايجان از نظر توسعه در ابعاد مختلف نسبت به سایر نقاط ایران نیز می پردازند.

عبدی اضافه کرد، در این مقطع یکی از مهمترین مباحثی که با هدف عمومی سازی و بسیج اجتماعی جریان‌های قومی شکل گرفت، بحث تجمعات قلعه بابك بود. تاریخ 14 تیر را به عنوان تولد بابک مشخص کرده و مردم را به این تجمع دعوت می کنند.

وی با اشاره به جايگاه تاريخي بابك در ميان عموم مردم و نيز طبيعت زيباي محل استقرار قلعه بابك توضیح داد: گروه‌هاي قوم‌گرا در قالب پخش بيانيه، معرفي نمادهاي پان تركيستي (گرگ خاكستري و پرچم آذربايجان)، برگزاري سخنراني‌‎ها، سردادن شعار، تشكيل محافل چند نفره براي تبادل‌نظر و انتقال مفاهيم قومي براي افراد بي‌اطلاع و... به خوبي از این محفل سود مي جستند كه اين امر امروزه با تدابير انديشيده شده كمرنگ شده است.

دکتر عبدی بحث خشک‌شدن دریاچه ارومیه را از دیگر ترفندهای جریان‌ساز  این جریان عنوان کرد و گفت: این پدیده به بحث فارس و ترک تقلیل داده شد و در رسانه‌ها و نشریات، این بحث را به خشک شدن دریاچه ترك ها نسبت دادند.

دکتر عبدی به توسل پان‌ترک‌ها به جریان فمنیسم هم اشاره و خاطر نتشان کرد: سعی کردند لیدرها و رهبران زن تولید کنند. حتی از بحث حجاب هم در این زمینه استفاده کرده‌اند و عنوان می‌کنند که در ترکیه و آذربایجان، زنان محدودیت ندارند ولی در ایران دچار محدودیت هستند.

دکتر عبدی در خصوص دیگر مسائل این زمینه ادامه داد: شبکه‌های ماهواره‌ای تجزيه‌طلبی چون شبکه‌ «گوناز تي وي» نیز بسیارفعالند و مدام در حال تجویز تجزیه‌طلبی و فدرالیسم هستند.

.دکتر عبدی درادامه به نقش فضاي مجازي در راستای اهداف قوم‌گراها پرداخت و گفت: اينترنت ارتباط جريان‌هاي عمده قوم‌گرا و مخاطبان را با توجه به دسترسي سخت به شبكه‌هاي ماهوارهاي به ويژه براي قشر دانشجو، آسان كرده است. قوم‌گراها کنش‌هاي خود را در چارچوب فعاليتی مدني به جريان مي‌اندازند و در همين راستا بر اهميت تبليغات و بازتوليد گفتمان‌ها در فضاي مجازي واقف‌اند؛ اما به گمان من، فضای مجازی پدیده‌ای برعلیه جریان قوم‌گرا شد چون آن‌ها امکانات خود را داشتند و مخالفان‌شان نداشتند اما اکنون مخالفان هم امکان طرح مخالفت‌ها و نظرات خود را در به چالش کشیدن این جریان دارند.

دکتر عبدی سپس به استفاده این جریان از فضاهای انتخاباتی درراستای پیش بردن اهدافش اشاره کرد و گفت: نگرانی در خصوص زبان مادری و تشکیل فراکسیون نمایندگان ترک زبان در مجلس، فضا رابرای افراد شناخته شده شناسنامه‌دار فرآهم کرده است. برای نمونه، مباحثی چون کردهراسی را در ارومیه فعال کردند. وی دراین باره توضیح داد: معرفی کردن ارومیه به عنوان شهری صددرصد ترک، از افکاری است که آنها دارند ترویج می‌کنند و این افکار را به میان توده کشانده‌اند.

آنها از مهاجرت روستائیان کرد به شهر ارومیه نگرانند و این در صورتی است که این گونه مهاجرت امری معمول است و در اغلب شهرهای بزرگ کشور جریان دارد.
وی درادامه هشدارداد: مجموعه این این قبیل جریانات می‌تواند به جنبش قومی در آذربایجان منتهی شود.
دکتر عبدی با اشاره به موضع‌گیری‌های علنی جمهوری باکو دراین زمینه خاطرنشان کرد: در دوره های گذار سیاسی احتمالی در ایران، باکو به فکر بهره‌برداری از این نیروها خواهند بود و حتی ممکن است به درگیری‌های نظامی منجر شود.
دکتر عبدی در پاسخ به این پرسش که این جریان به کجا خواهد کشید و آیا جمهوری اسلامی اقدامی دراین خصوص نخواهد کرد اظهارکرد: این جریان وسیع است؛ اما عمیق نیست. البته تلاش می کنند که این ماجرا را عمق ببخشند و لی به نظر می‌رسد که تاکنون به آن نتیجه لازم نرسیده‌اند. البته نظام بین‌الملل و مسائل ژئوپلتیکی را نباید نادیده گرفت.
وی دراین باره افزود: خطر جدی این است که همیشه قرار نیست جریانی که در اکثریت باشد را جدی گرفت بلکه در یک بزنگاه تاریخی، ممکن است کشوری خارجی جریانی را شکل دهد همان طور که استالین در جریان غائله فرقه دمکرات شکل داد. حداقل این است که دارند در این خصوص رؤیاپردازی می کنند.
دکتر عبدی در پایان این نشست در پاسخ به پرسشی در خصوص تأثیر این جریان بر زبان فارسی گفت: این جریان از دو منظر برای زبان فارسی مسئله دارد؛ یکی ایجاد تقابل فارس و ترک و دادن ریشه تاریخی جعلی به آن و دومین موضوع اینکه با توجه به این امر که آذربایجان یکی از خاستگاه‌های زبان و ادبیات فارسی بوده است اما این‌ها با تقابل و نفی حضور تاریخی زبان فارسی در آذربایجان و ناکارآمد جلوه دادن آن و حتی مقابله با آن سعی در تضعیف این زبان دارند. گاهی حتی شنیده می شود در کلاس‌های ادبیات فارسی، معلمان قوم‌گرا علیه زبان فارسی و فردوسی موضع می‌گیرند.
دکتر عبدی درپایان اظهارکرد: نوک پیکان این جریان ، چهار زمینه تاریخ و فرهنگ ایران، همزیستی ایرانیان، زبان فارسی، مذهب تشیع و ادبیات عامه است.  
 سلسله ‌نشست‌های «زبان‌شناخت» به همت دفتر پاسداشت زبان فارسی حوزه هنری در حوزه هنری واقع در خیابان سمیه، نرسیده به حافظ، روبروی کوچه پورموسی برگزارمی‌شود و عموم علاقه‌مندان و پژوهشگران برای شرکت در این نشست‌ها می‌توانند در حوزه هنری حضور یابند.

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
captcha