در شرایطی که یکی از مؤثرترین اقدامات در جنگ نرم علیه کشورمان را بی‌اعتنا کردن نسل جوان به فرهنگ و هویت ملی می‌دانند، زبان و ادبیات از نخستین مواردی است که مورد هجمه قرار می‌گیرد.
به گزارش روابط عمومی حوزه هنری به نقل از روزنامه ایران؛ دفتر پاسداشت زبان فارسی حوزه هنری کمتر از یک سالی می‌شود که با اهدافی از جمله حفظ این بخش از فرهنگ ملی راه‌اندازی شده است. در مطلب حاضر، با ناصر فیض مدیر این دفتر، درباره ضرورت حفاظت و گسترش این زبان کهن گفت و گو کرده‌ایم.
«دفتر پاسداشت زبان فارسی» چه مدت است راه‌اندازی شده و دستیابی به چه اهدافی را دنبال میکند؟
این دفتر در آبان ۱۴۰۰ با هدف حفظ حیات و پاسداشت زبان فارسی دایر شده است. البته پیش‌تر دفتر دیگری در جهت حمایت از فارسی‌زبانان کشورهای همسایه همچون افغانستان فعالیت می‌کرد که خروجی خوبی هم داشت. اما قرار شد دفتری دایر شود که به طور جدی و متمرکزتر به حمایت از زبان فارسی در داخل و خارج ایران بپردازد. برنامه‌ریزی‌های این دفتر تنها به فارسی معیار محدود نمی‌شود، بلکه به لهجه‌ها و گویش‌های مختلف نیز توجه خواهد کرد.
برای فرهنگ‌سازی در توجه جدی‌تر به زبان فارسی نیز برنامه‌ای دارید؟
در برنامه‌ریزی برای حمایت از زبان، از این مقوله مهم نباید غفلت کرد. زبان، محور فرهنگ است و باید زمینه‌سازی اصولی در این حوزه انجام شود. زبان بر هویت ملی و همچنین رفتارهای اجتماعی نیز اثرگذار است. اطلاع از گذشته، رصد وضع کنونی و ترسیم ره‌نگاشت برای آینده نیز از طریق زبان ممکن می‌شود. در اوضاع فعلی و باتوجه به برخی شیطنت‌های هدفمند سیاسی بیگانگان در منطقه، با اوضاع و احوال متفاوتی مواجه هستیم که وظیفه اهالی زبان را سنگین‌تر، پیچیده‌تر و پاسداشت زبان فارسی را بیش‌ازپیش مهم میکند.
این دشمنی‌ها به دلیل نقشی است که زبان فارسی در حفظ وحدت و هویت ملی‌مان ایفا میکند؟
بله، چراکه در چنین مواقعی تهاجم زبانی از پدیده‌هایی است که دشمنان فرهنگ ما برای آن سیاستگذاری می‌کنند. برای از میان بردن هر ملت و فرهنگی کافی است زبان آنها به ابتذال کشیده شود. اگر زبان معیار مبتذل و سست شود، هویت ملی نیز خدشه‌دار می‌شود. این مسأله در مورد کشوری به قدمت ایران اهمیت بیشتری دارد؛ چراکه در عرصه جهانی پیشینه برخی کشورها به ۴۰۰ سال هم نمیرسد! درحالی‌که بیش از هزار سال پیش در کشور ما حکیم شاعری همچون فردوسی زندگی کرده که یادگاری گرانبها را به علاقه‌مندان فرهنگ و خرد و ادبیات عرضه کرده است. شاهکار فردوسی نه تنها در حفظ زبان و ادبیات فارسی اثرگذار بوده، بلکه بسیاری از ادبا و متفکران جهانی نیز از آن تأثیر گرفته‌اند. همین امروز اگر نسل جوان به سراغ شاهنامه برود، دست‌کم در لایه‌های اولیه شعر و زبان آن به مشکلی برنخواهد خورد. البته مطالعه تخصصی آن بحث دیگری است که دانش لازم خود را طلب میکند. فقط به اتکای همین نکته می‌توان به گذشته درخشان زبان و ادبیات ایران پی برد و به آن بالید. ما از زبان و ادبیاتی کهن اما بسیار ارزشمند برخورداریم که از بسیاری از آثار شاخص جهانی برتر است. برخورداری از چنین پیشینه‌ای بار سنگین‌تری بر عهده اهالی ادبیات و متولیان فرهنگی می‌گذارد. باید بدانیم که تا به امروز برای حفظ این زبان چه تلاشی شده و از طرفی با توجه به وضعیت فعلی چه برنامه‌ریزی‌ها، سیاستگذاری‌ها و آینده‌پژوهی‌هایی ضروری است.
بخشی از آسیبی که امروزه متوجه زبان و ساختار آن شده از طریق فضای مجازی است. در مواجهه با این مسأله چه برنامه‌هایی دارید؟
بخشی از آسیب‌هایی که از طریق فضای مجازی به زبان می‌رسد به عمد نیست، اما عده‌ای از همین فضا برای لطمه زدن به زبان فارسی استفاده می‌کنند. اینها به خوبی می‌دانند که از چه راه‌هایی می‌توان به هویت ملت خدشه وارد کرد. در گذشته دشمنان برای دستیابی به اهداف خود دست به پیکار تن‌به‌تن می‌زدند، اما حالا بی‌هیچ سروصدایی و از طریق گوشی‌های تلفن همراه و با ترفند جنگ‌های شناختی و عملیات روانی، به زبان و در واقع به روح و فکر فرزندانمان نفوذ کرده و خواسته خود را با متن و تصویر به آنان تزریق می‌کنند. فضای مجازی برای چنین سوء‌استفاده‌هایی بستر مناسبی است که با برنامه‌ریزی اصولی و آموزش مردم می‌توان در این جنگ‌ها پیروز شد.
با این تفاصیل تلاش برای خدشه‌دارکردن حیات زبان را هم باید از مصادیق جنگ نرم علیه کشورمان دانست.
همین‌طور است، بویژه که این سبک جنگ در مقایسه با پیکار رودررو، هزینه و تبعات کمتری برای آغازگر آن دارد. شناخت این مسأله، مسئولیت سنگینی را بر دوش عموم فعالان عرصه‌های مرتبط با زبان و ادبیات فارسی می‌گذارد. یکی از نخستین اقدامات در جنگ نرم، بی‌اعتنا کردن نسل جوان به هویت ملی بوده و تخریب زبان و ادبیات هم یکی از اهداف آن است. با این حال هنوز عده‌ای گمان می‌کنند آسیب به زبان فارسی فقط از طریق ورود واژگان بیگانه ممکن است، غافل از اینکه یکی از ساده‌ترین مصادیق آسیب به زبان واژگان بیگانه است. البته هر نوع بده‌بستان میان زبان‌ها و قرض‌گیری واژگانی را نباید به پای تهاجم زبانی گذاشت. زبان پدیده‌ای زنده است و تبادل‌های آن با دیگر زبان‌ها گریزناپذیر و طبیعی است؛ آنچه نگران‌کننده است، تهاجم زبانی با برنامه‌ریزی توسط نخبگان زبان‌های بیگانه و انفعال زبانی گویشوران زبان فارسی است. در چنین وضعی اهالی زبان و ادبیات فارسی باید بکوشند این تهاجم‌ها را بفهمند و در برابر آن برنامه داشته باشند و با تقویت و به‌روزرسانی زبان، آن را استوارتر از قبل به فرزندان این مرزوبوم بسپارند. البته مفید و مؤثر خواهد بود اگر نسل جوان را با متون ادبی گذشته و امروز زبان فارسی آشنا کنیم.
برای مواجهه با هجمه زبانی علیه زبان فارسی چه اقداماتی در دست انجام دارید؟
از بدو تأسیس دفتر پاسداشت تا به امروز، بخش عمده‌ای از تلاش خود را بر شناخت اوضاع فعلی زبان فارسی و بررسی ظرفیت‌هایی که می‌توان از آنها بهره گرفت، متمرکز کرده‌ایم. گذشته از بررسی وضعیت حاکم بر محفل‌های ادبی، حتی سراغ مدارس و فضای دانشگاه و حوزه هم رفته‌ایم تا با همکاری فعالان و علاقه‌مندان زبان فارسی بتوانیم بعضی برنامه‌ها را پیش ببریم. درباره بسیاری از این مسائل با اهالی ادبیات و چهره‌های شاخص این عرصه گفت‌وگو کرده‌ایم. حتی مباحث بین‌رشته‌ای جدیدی در حوزه زبان و شناخت، زبان و سیاست، زبان و حقوق، زبان و نظریه‌بازی‌ها و همچنین فارسی‌مآبی مطرح کرده‌ایم و پیگیر آنها هستیم. همکاری با انجمن‌های حوزه زبان را هم در برنامه داریم. حمایت از جوایز زبان فارسی در حوزه‌های مختلف مانند جایزه زبان فارسی در سینما نیز از برنامههای این دفتر است.
بهتر نیست برنامههای تشویقی را از زیرمجموعه‌های خود حوزه هنری شروع کنید؟
لازم است این نکته را یادآوری کنم که زبان و پژوهش‌های زبان‌شناسی در حوزه‌های نشانه‌شناسی، گفتمان‌شناسی، روایت‌شناسی، معناشناسی، سیاستگذاری و برنامه‌ریزی، آینده‌پژوهی، نقد ادبی و پژوهش‌های ادبی، با شعر، داستان و اهداف ادبی متفاوت است. یعنی فرق است بین زبان و ادبیات، بین فهم زبان‌شناسانه و تولید ادبی. در اهداف راهبردی دفتر پاسداشت، ارتقای وضع زبانی حوزه هنری و تنظیم سیاست‌های زبانی آن در اولویت است. در گام نخست، قرار است حوزه هنری به الگویی برای کاربرد زبان فارسی در عرصه‌های مختلف هنری، ادبی، اداری و... تبدیل شود. ارتباط هنرمندان رشته‌های مختلف با اهالی زبان و ادبیات و انجام پژوهش‌های بین‌رشته‌ای و اجرای طرح‌ها و نشست‌های مشترک نیز پیش‌روی این دفتر است. با در نظر گرفتن مشوق‌های مختلف برای هنرمندانی که از امکانات حوزه هنری بهره می‌برند، امید است بتوانیم همه را با اهداف مرتبط زبان فارسی همراه کنیم. بی‌تردید اگر اصلاح را از بدنه سازمان خود شروع کنیم آن‌وقت است که می‌توان از دیگران هم انتظار تلاش جدی‌تری داشت.
از حمایت وزارتخانه‌هایی همچون وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی یا دیگر سازمان‌های فرهنگی نیز برخوردار هستید؟
دفتر پاسداشت هنوز در ابتدای راه است و البته برای اثرگذاری جامع‌تر به حمایت سازمان‌های دیگر، بجز حوزه هنری نیاز خواهد داشت، از همین رو با دیگر سازمان‌ها و تشکل‌ها نیز وارد تعامل خواهیم شد. کار فرهنگی در هیچ جای جهان بدون حمایت و عزم همگانی به سرانجامی که باید، دست پیدا نمی‌کند. برای حفظ و ارتقای زبان فارسی باید هزینه صرف کرد و بودجه در نظر گرفت. فقط با چنین تمهیداتی است که می‌توان عموم مردم جامعه را به این ارزش فرهنگی آگاه کرد که قدر زبان و ادبیات فارسی را بدانند و برای حفاظت و گسترش آن بکوشند.
از آنجا که سازمان‌ها و تشکل‌های مختلفی همچون بنیاد سعدی، فرهنگستان زبان و ادب فارسی و سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در زمینه زبان فارسی و حفظ آن تلاش می‌کنند، برای پرهیز از موازی‌کاری چه خواهید کرد؟
میدان عمل برای زبان فارسی، عرصه جهانی است و آنقدر این عرصه در داخل و خارج گسترده است که هر چقدر سازمان‌هایی از این دست گسترش یابند، بازهم زمینه کار وجود خواهد داشت. البته موازی‌کاری را می‌توان با برنامه‌ریزی‌های مشترک و هم‌افزایی‌ها به حداقل رساند، به همین منظور برنامه مفصلی تدوین شده است. اگر در ارتباط با هر یک از اهداف دفتر پاسداشت، دیگران روندهای خوبی را در پیش گرفته باشند، اصراری به دوباره‌کاری نیست. هرجا هم که لازم باشد، پیشنهاد همکاری خواهیم داد و از پیشنهادهای نهادهای دیگر برای ساماندهی فعالیت‌های مشترک و بزرگ‌تر استقبال خواهیم کرد.
از آنجایی که بنای تأسیس این دفتر بر حفظ و پاسداشت زبان و ادبیات فارسی است، در آخر بگویید واکنش «دفتر پاسداشت زبان فارسی» به حذف ادبیات از کنکور دانشگاه‌ها، اتفاق تازه‌ای که نگرانی و گلایه اهالی ادبیات را سبب شده است، چیست؟
ما نیز در «دفتر پاسداشت زبان فارسی» همچون دیگر فعالان زبانی و ادبی، از این تصمیم نگرانیم و خواهان ارائه پاسخ‌های صریحی درباره چرایی این حذف هستیم. ای‌کاش مدیران محترم پاسخ قانع‌کننده‌ای داشته باشند، در غیر این‌صورت برای این تصمیم هیچ توجیهی پذیرفته نیست. آنچه از ظواهر امر برمی‌آید، چندان خوشایند و اصولی به نظر نمیرسد. با این حال تأکید می‌کنم بهتر است قدری منتظر بمانیم تا پاسخ‌های مدیران و مسئولان نیز منتشر شود.
انتهای پیام/
نظر شما