به گزارش روابط عمومی حوزه هنری انقلاب اسلامی، زهرا عامری، پژوهشگر برجسته ادبیات کودک و نوجوان در کارگاه «فانتزی‌سازی در رمان نوجوان» که به همت دفتر ادبیات داستانی حوزه هنری ۱ آذرماه در سرای چمران حوزه هنری برگزار شد، به اصول، روش‌ها و ظرفیت‌های ژانر فانتزی در ادبیات نوجوان و تکنیک‌های خلق جهان‌های فانتزی جذاب اشاره کرد.

این جلسه در راستای تحقق اهداف دفتر ادبیات داستانی حوزه هنری برای توسعه، تقویت، هم‌اندیشی و هم‌افزایی در حوزه ادبیات نوجوان و با توجه به استقبال از سلسله نشست‌های «جهان نوجوان» و همایش‌های تخصصی این حوزه برنامه‌ریزی شده بود.

عامری در این کارگاه بحث خود را با عبور از ناتوانی کلمات آغاز کرد و وهم‌آلود آغاز کردن داستان را سرآغاز فانتزی‌سازی دانست.

وی یادآور شد که واژه از چیزهایی که در درون افراد می‌گذرد ساخته می‌شود و این باعث تفاوت میان آدم‌ها می‌شود.

این مدرس کارگاه «فانتزی‌سازی در رمان نوجوان» همچنین تاکید کرد: آدم‌ها وقتی فهمیدند واژه‌ها در بیان یکسری موارد ناتوان هستند، واژه‌ها را به شکل دیگری بکار گرفتند و از روش‌هایی چون نقاشی و فیلم‌سازی بهره گرفتند. بر همین اساس وقتی افراد فهمیدند حرف زدن ناکافی است نقاشی کشیدند و از همان زمان هوکوسای مانگا را ترسیم کرد.

فانتزی خیال‌فروشی کردن با کلمات درست

بخش دیگر این کارگاه به نام‌های مختلف فانتزی اختصاص داشت و زهرا عامری با تشریح اینکه فانتزی یعنی مرئی‌سازی عنوان کرد: فانتزی سعی دارد آنچه ما از جهان درون، فکر و اندیشه نمی‌بینیم را نشان دهد. از فانتزی با عنوان ادبیات امیال، ادبیات فانتزی، ادبیات خیال و وهم، ادبیات گریز، ادبیات گمانه‌زن، ادبیات غیرواقع‌نما، ادبیات پوچی و ادبیات تخیلی مدرن نام برده می‌شود.

وی ادامه داد: کلمات در عین ناتوانی اگر با قوانین علی و معلولی سرجایشان قرار گیرند، به شدت قدرتمند هستند و به عبارتی دیگر فانتزی خیال‌فروشی کردن با کلمات درست است.

این مدرس زبان و ادبیات فارسی داستان را به دو دسته واقع‌گرا و خیالی تقسیم‌بندی کرد و افزود که از نگاه جمال میرصادقی داستان خیالی شامل دو بخش خیال و وهم و علمی تخیلی است. همچنین از نگاه فربد آذسن در ادبیات ژانری ادبیات گمانه‌زن در سه دسته فانتزی، علمی تخیلی و وحشت جای می‌گیرد.

وی همچنین یادآور شد: تالکین پدر ادبیات فانتزی مدرن معتقد است دنیای داستان فانتزی به دنیای غیرواقعی و موجودات ساخته ذهن نویسنده گفته می‌شود که یا در دنیای واقعی در زمان حال یافت نمی‌شوند یا دارای شرایط خرق‌عادت مثل تکلم اشیاء هستند.

عامری فانتزی را نتیجه بازیگوشی ذهن انسان دانست و اظهار کرد: فانتزی مرزناپذیر است و یکسر آن به خیال بسته است ولی سوال این است که فانتزی چیست و واقعیت کجاست؟

وی باریکه مرز خیال و واقعیت از نگاه افراد متعدد را مطرح کرد و افزود که این تفاوتِ نگاه باعث دشواری در ارائه تعریف فانتزی می‌شود.

این مدرس تداخل با سایر سبک‌ها و مکتب‌ها (سورئالیسم، رئالیسم جادویی، آثار سمبلیک، اساطیر و حماسه) را از دشواری‌های تعریف فانتزی دانست و سپس به اصل تناقض در فانتزی که خلا تبیینی ایجاد می‌کنند و گستردگی عناصر فانتزی به عنوان دیگر عوامل دشواری تعریف فانتزی اشاره کرد.

وی عناصر اصلی فانتزی را عواملی چون وجود سحر و جادو، تعلیق ناباوری یا به رسمیت شناختن خیال، اعتبار زبانی و ارتباط با چیزهایی که نه هستند و نه می‌توانند باشند، عدم آشفتگی با وجود خیالی بودن، شخصیت‌ها عناصر فضای غیرطبیعی و فراطبیعی یا جادویی معرفی کرد.

عامری همچنین با تشریح اهمیت علت و معلول در فانتزی و داستان فانتزی گفت: فانتزی یک شیوه یا روش است که سعی در مرئی کردن جهان خیال و ایجاد شگفتی دارد و اصل اساسی آن تخیل است.

بخش دیگر این کارگاه به معرفی انواع فانتزی اختصاص داشت که به فانتزی عام، فانتزی نو، فانتری فراتری، فانتزی فروتری، فانتزی‌های والا تقسیم می‌شد.

مدرس «فانتزی‌سازی در رمان نوجوان» تشریح کرد: فانتزی عام ریشه در گذشته دارد و از اساطیر و قصه‌های تاریخی بهره می‌گیرد یا آنها را بازآفرینی می‌کند. در فانتزی فراتر ما کل جهان را خلق می‌کنیم و فانتزی‌های والا نزدیک به فانتزی فراتر و عامه هستند. در فانتزی حیوانات که زیرمجموعه فانتزی‌های والا است حیوانات شخصیت‌های اصلی هستند،فانتزی ‌های مدخلی با عبور از یک مدخل مثل آنچه در «نارنینا» شاهد هستیم شکل می‌گیرد و فانتزی پویش شامل فانتزی‌های جستجوگر مثل «آلیس در سرزمین عجائب» می‌شود.

عامری «افسانه طی زمان» که در سال ۱۳۰۱ تولید شده، «سه شیرازی در جزیره اسرار» که سال ۱۳۴۰ تولید شده و «رستم و قرن بیست و دو» که سال ۱۳۱۲ تولید شده را نخستین رمان‌های فانتزی در ایران معرفی کرد و در بخش پایانی سخنانش به شگردهای فانتزی‌نویسی پرداخت.

این پژوهشگر عنوان کرد: هر نوشته و محصول، یکسری ورودی دارد که در یک فرآیند به خروجی می‌رسد. حواس پنجگانه و مواجهه با جهان فکری دیگران همان ورودی‌های ما هستند که با پرورش ذهن، گسترش خیال، انتخاب شیوه و روش، انتخاب کلمه، تمرین کردن به خروجی تبدیل می‌شوند.

وی در پایان کشف موج خیال در نوشته‌های دیگران و همنشینی حواس پنجگانه و جهانی درونی آنها، جستجوی آثار خلاق و تماشای نقاشی‌های، گالری‌ها و موزه‌ها را از جمله تمرینات برای مواجهه با جهان فکری دیگران دانست.