به گزارش روابط عمومی حوزه هنری انقلاب اسلامی، روشن است که وضعیت معماری و شهرسازی کشور در شرایط مطلوبی قرار ندارد. انبوهی از ساختمانهای ناهماهنگ و بیهویت، سیمای شهرها را دربرگرفته و از زیبایی و جذابیت بصری کاستهاند. این نابسامانی، تأثیر مستقیمی بر کیفیت زندگی و روحیه مردم گذاشته است. در این میان، مرکز معماری اسلامی حوزه هنری با مدیریت مصطفی مؤمنیراد بر آن است تا تغییری در این روند ایجاد کرده و هویت از دسترفته معماری ایرانیاسلامی را به فضای شهری بازگرداند. این دغدغه، بهانهای شد تا گفتوگویی با مؤمنیراد داشته باشیم و از فعالیتها و رویکردهای مرکز معماری اسلامی و دیدگاههای او درباره وضعیت معماری کشور بیشتر آگاه شویم.
در حال حاضر، وضعیت معماری در کشور و فعالیتهای مرکز معماری حوزه هنری را چگونه ارزیابی میکنید؟
در شرایط فعلی کشور، یک مسئله مهم در حوزه معماری این است که اصولاً کیفیت معماری در کشور متولی خاصی ندارد. ما دو ارگان داریم که متولیان امر در حوزه معماری هستند. یکی وزارت مسکن و راه و شهرسازی است که با توجه به نامش، در حوزه مسکن فعالیت میکند و موضوع را بسیار زیرساختی و ناظر بر کمیات میبیند. تصمیماتی که در این وزارتخانه گرفته میشود، عمدتاً از جنس تصمیمات کلان و زیرساختی است. دیگری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است که در کنار سایر فعالیتهای خود، در این چند سال اخیر مسئله معماری در آن محلی از اعراب نداشته و به عنوان یک هنر شناخته نمیشده است. در اواخر دولت سید ابراهیم رئیسی، میز معماری در این وزارتخانه تشکیل شد، اما به دلیل تغییر دولتها، عملاً بیثمر ماند. در واقع، دو وزارتخانه مهم کشور ملزم به تطبیق دادن خودشان با کیفیتهای حوزه معماری نیستند. همچنین سازمان نظام مهندسی را داریم که باز هم بیشتر بر کمیتها تمرکز دارد. این سازمان استانداردها و الزامات مهندسی را در ساختوسازها بررسی میکند و دستورالعملهایی دارد که بخشی از آنها ناظر به کیفیتهاست، اما تضمینکننده آنها نیستند. بنابراین، در چنین شرایطی، حوزه هنری سعی کرده است در «مرکز معماری» توجه خود را به سمت کیفیتهای معماری معطوف کند. این مرکز به عنوان نهادی میانبخشی، بخشی از آن با حاکمیت و بخشی با هنرمندان و فعالان معماری ارتباط دارد و تلاش میکند تا کیفیت معماری در کشور را ارتقا دهد.
ما سالانه بر اساس ظرفیتهای موجود، برنامهریزی و هدفگذاری میکنیم. دغدغه اصلی ما ارتقای فضای معماری در کشور است، چون احساس میکنیم متولی مشخصی ناظر بر این موضوع وجود ندارد. از آنجا که معماری عرصه گستردهای است، همه آنچه در کشور ساخته میشود، اعم از مسکونی، تجاری، اداری، مذهبی و فرهنگی در این حوزه جای میگیرد. معماری تأثیر مستقیمی بر سبک زندگی جامعه دارد. در واقع، معماری «ظرف زندگی» است؛ انسان در فضای معماری زندگی میکند و این ظرف و مظروف بر یکدیگر تأثیر جدی دارند. معماری نیز درونمایه فرهنگ یک جامعه است و هر آنچه در فرهنگ و سبک زندگی نهادینه میشود، در معماری خود را نشان میدهد. در سالهای اخیر، معماری دستخوش تغییرات زیادی شده است و متأسفانه بسیاری از ارزشها و کیفیتهای گذشته به مرور از دست رفتهاند. ما در مرکز معماری اسلامی تلاش داریم از ظرفیتهایمان برای ایجاد یک تغییر مثبت در این زمینه استفاده کنیم.
برنامههای مرکز معماری اسلامی صرفاً تئوریک است یا جنبه عملی هم دارد؟
فعالیتهای مرکز معماری عملاً در چهار حوزه دستهبندی میشود. بخش اول، حوزه آموزش است. ما در قالب «مدرسه معماری ایرانی» در سالهای اخیر فعالیتهایی داشتهایم. تمرکز ما بر آموزش معماری و هنرهای سنتی مرتبط با معماری است و تلاش میکنیم آموزشها را به صورت عملی و کاربردی و ناظر بر توانمندیهای مورد نیاز فضای حرفهای ارائه دهیم. در حوزه محتوا، تمرکز ما بر «معماری ایرانی» یا «معماری سنتی ایرانی-اسلامی» است یعنی روی سازههای سنتی مانند آیینهکاری، کاشیکاری، گچکاری و کاشی هفترنگ متمرکز هستیم. مبنای ما این است که شناخت این کیفیتهای فرمی بهروز شود و معماران بتوانند از آن در معماری معاصر استفاده کنند.
در مدرسه معماری ایرانی، هم کلاسهای نظری داریم و هم کارگاههای عملی. بسیاری از هنرهای سنتی چندین سال است که بهصورت کارگاهی تدریس میشوند. برای مثال، کلاسهای آیینهکاری ما حدود ۳ تا ۴ سال است که به شکل مستمر برگزار میشود. این فعالیتها بهدلیل دغدغه حفظ و احیای هنرهایی است که استفاده از آنها در معماری معاصر کاهش یافته و چرخه آموزشیشان در حال از بین رفتن بود. اکنون با حضور چند تن از اساتید برجسته، سعی داریم این مسیر را زنده نگه داریم. ما در حوزه معماری، سفرهای تخصصی شهرسازی برگزار میکنیم؛ سالی حدود سه تا چهار سفر به شهرهای مختلف کشور داریم. در این سفرها، اساتید همراه ما هستند، نشستهایی برگزار میشود و مخاطبان ما دانشجویان معماری و شهرسازیاند.
در بخش نظری نیز بر کیفیتهای فضای معماری ایرانی تمرکز کردهایم. برای نمونه، روی «دستور زبان خانههای ایرانی» کار کردهایم؛ همچنین روی کاروانسراها، مساجد و بناهای سنتی مشابه که تسلط کیفی معماری سنتی در آنها وجود دارد تا این تسلط به مخاطب منتقل شود. یکی دگیر از بخشهای مهم فعالیت ما، ارتباط با نقشآفرینان حوزه معماری است. این بخش در قالب «باشگاه معماران» شکل گرفته و بستری برای تعامل با اساتید، دانشجویان و فعالان این حوزه فراهم کرده است. همچنین یک بخش حمایتی داریم. از فعالیتهایی که دانشجویان با برخی اساتید انجام میدهند؛ از تألیف کتاب گرفته تا پژوهشهای علمی حمایت میکنیم. در سالهای اخیر از چند کتاب در این زمینه پشتیبانی کردهایم. از طرحهای پژوهشی و پایاننامههای دکتری نیز حمایت داریم و این حمایتها بهصورت مستمر انجام میشود. در بخش نمایشگاهی، خروجی هنرجویان را به نمایش میگذاریم و بر اساس توانمندیهای آنها از تولید محصولاتشان نیز حمایت میکنیم. برخی از هنرجویان ما در زمینه هنر آیینهکاری به مرحله تولید محصول و کسبوکار رسیدهاند.
آیا برای دورههای آموزشی مرکز، مدرک هم صادر میشود؟
بله، پس از پایان دورهها، به شرکتکنندگان گواهینامه اعطا میشود و صدور این مدرک از سوی حوزه هنری است. ما در بخشی دیگر بر فضای اندیشکدهای تمرکز کردهایم و سعی داریم با نظام مسائل حوزه شهرسازی کشور نسبت بگیریم. در حد توان، کارهای پژوهشی موضوعی و اندیشکدهای انجام میدهیم. یکی از مهمترین پروژههای ما که سال گذشته از آن رونمایی شد، «پیوست فرهنگی مسکن» است. این پروژه بلندمدتی بود که از سالهای قبل آغاز کردیم و در همکاری بین وزارت مسکن و شهرسازی و سازمان تبلیغات اسلامی شکل گرفت. سندی که منتشر شد، ابزاری است برای مدیران، کارفرمایان و پیمانکارانی که در حوزه ساخت مسکن فعالیت دارند. این سند مجموعهای از الزامات فرهنگی و اجتماعی در ساخت مسکن را ارائه میکند و شامل ۶ مجلد است. یکی از خروجیهای آن «راهنمای طراحی» است که به ارگانها و مجموعههای فعال در حوزه ساختوساز کمک میکند تا این الزامات فرهنگی و اجتماعی را در طراحیها رعایت کنند.
در هفته پژوهش، پایگاه دانش «معماری و شهرسازی ایرانی اسلامی» را رونمایی میکنیم. این پایگاه شامل مجموعهای از مقالات، کتابها و پژوهشهایی است که در سالهای گذشته با این موضوع منتشر شدهاند. این منابع بازخوانی، پالایش و بر اساس عناوین پژوهشی برچسبگذاری شدهاند تا به عنوان یک ابزار پژوهشی قابل استفاده باشند. همچنین ما بر رصد وضعیت فعلی معماری کشور تمرکز داریم تا بتوانیم معضلات را شناسایی کرده و بر اساس شناخت دقیقتر، اقدامات مؤثرتری انجام دهیم.
درباره موضوعات محوری پژوهشهای اخیر مرکز بفرمایید.
در سالهای اخیر، تمرکز ما بر «مسئلهمحوری» بوده است. یعنی سعی کردهایم از کلیگویی فاصله بگیریم و بر برخی مشکلات مشخص تمرکز کنیم. یکی دیگر از فعالیتهای ما مسئله «اسکان غیررسمی» در کشور است. منطقه هدف ما در این زمینه، شهرستان ماهشهر و سربندر در استان خوزستان است. با همکاری «پژوهشکده نظر»، تیمهایی از اساتید و دانشجویان را در آنجا مستقر کردیم تا مطالعات میدانی انجام دهند. در آینده نزدیک نیز نشستی برگزار خواهیم کرد و مجموعه مقالاتی درباره سربندر منتشر میشود. این منطقه یکی از نقاط ویژه و پرمسئله کشور است و ما سعی داریم با تمرکز پژوهشی و آکادمیک بر آن، راهکارهایی ارائه دهیم. این فعالیتها باعث تعامل ما با ارگانهای حاکمیتی شده است؛ برای مثال، در زمینه پیوست فرهنگی شهرهای جدید با نهادهای مربوطه همکاری میکنیم تا در ساختوسازهای آینده، این ملاحظات مد نظر قرار گیرد. همچنین پایگاه دانشی داریم که با دانشگاهها و مراکز آکادمیک، در حال توسعه آن هستیم تا این ظرفیت برای همه فراهم شود.
در بخش طراحی و پروژههای عملی چه فعالیتهایی دارید؟
در «کارگاه طراحی معماری» پروژههایی را اجرا میکنیم که یا مستقیماً توسط مرکز تعریف شدهاند یا به ما ارجاع داده میشوند. در این سالها تمرکز ما از طراحی پروژههای عمومی به سمت یادمانسازی رفته است. این تغییر به دلیل احساس نیاز جدی در این حوزه صورت گرفت. نخستین پروژه ما یادمان شهدای فاطمیون در مشهد بود که حدود دو سال و نیم پیش آغاز شد. پس از آن، یادمان شهید گمنام وزارت اقتصاد و سپس یادمان شهدای حادثه ترور در ساگرد شهید قاسم سلیمانی در گلزار شهدای کرمان را با همکاری شهرداری کرمان انجام دادیم. همچنین طراحی یادمان تهران در سارایوو پایتخت کشور بوسنی در دستور کار ماست. بیشتر این پروژهها مرحله طراحیشان تکمیل شده و در مرحله اجراییشدن هستند. انشاءالله بتوانیم این چرخه را با کیفیتی که مدنظرمان است در کشور جدیتر دنبال کنیم. در کنار این پروژهها، با مجموعههایی چون شهرداری تهران و بهشت زهرا (س) نیز در تعامل هستیم.
سخن پایانی شما چیست؟
ما علاقهمندیم که در این مسیر از ظرفیتها و همکاری اقشار مختلف، بهویژه دانشجویان و اساتید علاقهمند به حوزه معماری و شهرسازی بهره بگیریم. تلاش کردهایم فضای مرکز معماری را تعاملی و پویا کنیم تا حضور فعالان این عرصه بیشتر شود. معتقدیم این مرکز متعلق به خود معماران، اساتید و دانشجویان است و هرچه ارتباطات و تعاملاتمان گستردهتر شود، میتوانیم گامهای مثبتتری برای ارتقای معماری کشور برداریم.
بیشتر بخوانید:
مدرسه معماری ایرانی کارگاه طراحی و ساخت قصههای ایرانی برگزار میکند
نظر شما