به گزارش روابط عمومی حوزه هنری انقلاب اسلامی، در ابتدای این نشست مجتبی نوروزی، معاون پیشین رایزنی فرهنگی ایران در کابل ضمن مرور مباحث جلسه قبل گفت: موضوع عدم اطلاع از ظرفیت زبان فارسی و گستره این زبان در افغانستان، نشان‌دهنده مظلومیت زبان فارسی است.

وی تصریح کرد: اگر کسی ادعای وطن‌پرستی دارد باید بداند موج مهاجرستیزی در ایران، قبل از اینکه به مهاجران و اعتبار ما لطمه بزند، بدون شک (به دلایل مختلف) به تضعیف مفهوم ایران و زبان فارسی منجر می‌شود.

نگاه استعماری و کاهش جغرافیای زبان فارسی در افغانستان

این کارشناس مسائل افغانستان ادامه داد: عواملی چون غالب بودن جایگاه زبان فارسی، مخزن مکتوب، تعداد گویش‌وران و نقش زبان فارسی به عنوان زبان واسط بین اقوام مختلف در افغانستان، جایگاه ویژه‌ای برای زبان فارسی در افغانستان ایجاد کرده است.

نوروزی توضیح داد: به صورت کلی، بدخشی، کابلی و هراتی سه گویش اصلی زبان فارسی در افغانستان امروز است. اگر ما خطی از شمال شرقی به جنوب غربی افغانستان رسم کنیم، بالای این خط در شمال و غرب معمولا گویش‌وران زبان فارسی هستند و در پایین خط یعنی جنوب و شرق افغانستان، گویش‌وران پشتو را داریم.

وی در ادامه گفت: هر چند در همان مناطق پشتو زبان هم، جمعیت‌های فارس‌زبان بسیار اصیل وجود دارد، مثلا یک جریان فارس‌زبان در قندهار وجود دارد که بسیار قدیمی، ریشه‌دار و مورد اهمیت است، اما در ۲۰۰ سال گذشته گستره جغرافیای زبان پشتو بیشتر و از جغرافیای زبان فارسی کاسته شده، که بی‌شک نگاه استعماری در این موضوع موثر بوده است.

مانع ایجاد یک دولت-ملت در افغانستان چیست؟

نوروزی در بخش دیگری از سخنانش بیان کرد: در بسیاری از مناطق افغانستان امروز، در پروژه‌های اقتصادی و توسعه‌ای، پیوست جمعیتی وجود دارد، مثلاً پروژه کانال «قوش تپه»، پیوست جمعیتی دارد و شما می‌بینید به مرور در مناطقی که در گذشته هیچ ردپایی از جمعیت پشتو زبان وجود نداشته به راحتی جمعیت قابل توجهی پشتو زبان دیده می‌شود و این یک خطر جدی برای زبان فارسی است.

عوامل تقویت تماس‌های زبانی در افغانستان

این کارشناس مسائل افغانستان افزود: مسأله افغانستان، شکاف‌های اجتماعی پایدار است و به دلایل مختلف امکان ایجاد یک دولت-ملت به نسبت همگن را از بین برده است، در واقع شکاف‌ قومی به عنوان شکاف اصلی است و شکاف‎‌های زبانی و مذهبی بر آن سوار می‌شود.

نوروزی ادامه داد: در طول دوران‌ها، تماس‌های زبانی جوامع در افغانستان بسیار ضعیف بوده است و به واسطه گسترش زیرساخت‌های ارتباطی و رسانه و وجود دو عنصر جهاد و مهاجرت به صورت همزمان (که منجر به تناسب سیاست‌ورزی شده) بهبود این شرایط فراهم شده است.

وی در ادامه اظهار کرد: رقابت بین زبان فارسی و زبان پشتو مسأله بسیار مهمی است و البته در درجه بعدی اهمیت،‌ وجود زبان‌هایی با ریشه ترکی در افغانستان، قابل توجه و مهم هستند،‌ چراکه ترک‌ها در مناطق ترک‌زبان افغانستان، تلاش‌های گسترده‌ای داشتند که بگویند نسبتی با مجموعه‌ای از فارسی دارند، به طور مشخص اینکه ترک‌ها ادعا کردند «هزارها» تبار ترکی دارند.

نوروزی ادامه داد: قانون اساسی دوره جمهوریت افغانستان یک قانون خیلی خوب مترقی بود که زبان ملی را زبان فارسی و پشتو دانسته و تلاش کرده توجهی به سایر زبان‌ها این کشور نیز داشته باشد،‌ ولی ما در چهار سال اخیر در افغانستان، شاهد حذف زبان دری از ساختار اداری این کشور بوده‌ایم.

وی درباره جایگاه زبان انگلیسی در حکمرانی افغانستان بیان کرد: در لایه اول حاکمیت دوره اشرف غنی، آدم‌ها غربی بودند؛ آقای غنی در غرب درس خوانده بود و افراد گروهش هم از غرب آمده بوده و فهم درستی نسبت به زبان فارسی نداشتند.

بزرگترین ضربه‌ آمریکایی‌ها به افغانستان

این کارشناس مسائل افغانستان در ادامه توضیحاتش گفت: در سال ۲۰۰۱ با سقوط طالبان موج بازگشت در افغانستان اتفاق افتاد، اما در این میان به اعتقاد من بزرگترین ضربه‌ای که آمریکایی‌ها به افغانستان زدند، کشتن امید برای ساخته شدن دوباره افغانستان  بود، چیزی که با هیچ پولی قابل جبران نیست.

وی ادامه داد: از سال ۲۰۰۸ به بعد در سطح نخبگی، موج مهاجرت از افغانستان دوباره ایجاد شد که لازمه آن زبان بود و این مهاجرت همچنان ادامه دارد.

پروژه شکست خورده یکدست‌سازی زبان آموزشی افغانستان

نوروزی در بخش دیگری از نشست گفت: در مقطعی اصرار بر تغییر زبان آموزشی افغانستان به زبان پشتو کلید خورد، اما چند سال بعد این پروژه شکست خورد و دیگر کسی به فکر یک دست‌سازی زبان در حوزه آموزش نیفتاد.

 وی ادامه داد: در دوره جمهوریت افغانستان،‌ صنعت نشر به ویژه در حوزه ادبیات داستانی از لحاظ محتوایی و فنی قابل دفاع بود، اما این هم متوقف شد و امروز، جمهوری اسلامی کافی است به حوزه نشر در افغانستان کمک کنند تا این جریان دوباره احیا شود.

این کارشناس مسائل افغانستان اظهار کرد: بخش خصوصی کشور ما، در هنرهای پرهزینه‌تر مثل موسیقی و سینما جرأت حضور در بازار افغانستان را ندارند، در حالی که سینما در جامعه افغانستان زنده است.

نوروزی ادامه داد: موسیقی نواحی و سنتی در افغانستان دارای داشته‌هایی است که هیچ جا ثبت نشده و به واسطه سیاست‌گذاری حاکمیت در افغانستان در حال نابودی است و امیدوارم حوزه هنری برای ثبت و ضبط این نواها اقداماتی انجام دهد، چون بخشی از خزانه زبان فارسی در همین نواها نهفته است.

هنری که باعث نفس کشیدن زبان فارسی در افغانستان است 

وی ادامه داد: همچنین هنر خوشنویسی در افغانستان امروز،‌ از معدود حوزه‌های هنری و مسیرهایی است که منجر به ماندگاری و نفس کشیدن زبان فارسی می‌شود و در همین راستا می‌توان با نخبگان این هنر در افغانستان برای برگزاری نمایشگاه‌ها و بحث آموزش در ایران تعامل کرد.

نوروزی درباره تاثیر زبان رسانه در افغانستان بیان کرد: رهنورد زریاب (نویسنده و روزنامه‌نگار معاصر اهل افغانستان) زحمت بسیار زیادی در طول بیست سال جمهوریت انجام داد و تلاش کرد ویرایش فارسی انجام دهد، اما در چهار سال اخیر رسانه‌های موجود در افغانستان به شدت تحت فشار هستند حداقل دو زبانه (فارسی- پشتو) باشند.

این کارشناس مسائل افغانستان در ادامه عنوان کرد: در افغانستان فیس‌بوک شبکه اجتماعی اصلی محسوب می‌شود  و در این شبکه اجتماعی به جهت جمعیت نحبگانی، زبان فارسی دری و پشتو، غلبه جدی دارد.

وی ادامه داد: در وجه اثرپذیری امر آموزش، با توجه به سیاست‌گذاری‌های جاری کشور افغانستان،  دخترها عملا از کلاس ششم به بعد به مدارس دینی می‌روند و در آنجا وجه غالب محتوایی که تولید می‌شود، پشتو است و این بر نسل آینده و گسترش زبان پشتو تاثیرگذار است.

معاون پیشین رایزنی فرهنگی ایران در کابل اظهار کرد: زنان افغانستان تجربه‌ای از دوره قبلی حاکمیت طالبان داشتند، در آن زمان شبکه‌های‌ مدارس خانگی و روایت‌گری ایجاد شد که شاهد خروجی آن در دوره جمهوریت بودیم به این صورت که زنان افغانستان تبدیل به بهترین نویسندگان، قصه‌گویان و سینماگران کشورشان شدند و در دوره جدید طالبان نیز، شبکه‌های مذکور دوباره احیا شده است و حفظ این سنت‌ها به باقی ماندن زبان فارسی کمک می کند. 

وی در بخش پایانی سخنانش گفت: اقتصاد در سه وجه می‌تواند اثر مستقیم زبانی در افغانستان داشته باشد، وجه حمایتی از آثار زبان فارسی، با چاپ کتاب و ایجاد کتابخانه و مدارس، حفظ زبان تعامل در ساختار اداری و بهره بردن از صنعت تبلیغ میسر می‌شود.

گزارش از سمیه دهقان زاده- خبرنگار

بیشتر بخوانید:

آرزوی قدرتمندان دنیا برای زبان فارسی چیست؟