سینمای جنگ در سراسر دنیا هم مخاطب دارد و هم فیلم‌های درخشانی ارائه می‌دهد، اما این مقوله در ایران با نگاهی منحصربه‌فرد در سینما نمود و ژانر دفاع مقدس را خلق کرده است؛ ژانری که در دهه اخیر فیلم‌های شخصیت‌محور از فرماندهان جنگ به آن وارد شده و از «چ» و «غریب» تا «ایستاده در غبار» و «احمد» این فهرست را پربار کرده‌اند. در ژانر دفاع مقدس تا مدت‌ها جای قهرمان‌های جنگ خالی بود تا اینکه آغاز دهه۹۰، فصلی نو از حضور فرماندهان هشت سال دفاع مقدس در سینمای ایران را با خود به ارمغان آورد. در ادامه به مرور فیلم‌های شاخص و شخص‌محور در ژانر دفاع مقدس می‌پردازیم که هم حظی وافر از این تکرار نصیب‌مان شود و هم عیار این دهه از سینمای ایران را در این بحث بسنجیم.

 الف تای «چ» حاتمی‌کیا 

بعد از سال‌ها تلاش و انگیزه «ابراهیم حاتمی‌کیا» برای ساخت فیلمی درباره شهید مصطفی چمران، بالاخره سال ۱۳۹۲ شرایط فراهم شد و او توانست در فیلم «چ» برشی از زندگی و مجاهدت‌های این شهید را به تصویر بکشد. 

در «چ» از شهید چمران یکی از مبارزان چریک مسلک ماندگار تاریخ معاصر، تصویر متفاوتی به نمایش گذاشته می‌شود؛ چمرانی که در سرتاسر فیلم و در دل جنگ مهیبی که خاکریزش بیمارستان و مناطق مسکونی پاوه کردستان است، کت و شلوار به تن دارد. دموکرات است و در عین حال شخصیتی خاص و قاطع دارد. 

 نابغه جنگ در «ایستاده در غبار»

محمدحسین مهدویان برای ساخت اولین فیلم سینمایی‌اش در سال۱۳۹۴ سراغ زندگی شهید احمد متوسلیان رفت. فیلم «ایستاده در غبار» در ژانر مستند درام تولید شده است و از کودکی تا اسارت حاج احمد متوسلیان را نشان می‌دهد. این فیلم ساختاری متفاوت دارد و در آن به واقعی‌ بودن تصاویر توجه بسیاری شده است و صداهایی که مخاطب در فیلم می‌شنود، مستند و ضبط‌شده هستند. این فیلم در سی‌وچهارمین جشنواره فیلم فجر توانست جوایز اصلی این دوره از جشنواره را از آن خود کند. 

 «منصور»‌ی که باید شناخت 

فیلم «منصور» یک فیلم دست اولی است. سیاوش سرمدی که فیلمسازی را از سینمای مستند آغاز کرده است، در سال۱۳۹۹ برای اولین ساخته سینمایی‌اش سراغ زندگی شهید ستاری فرمانده هوایی ارتش رفت تا تلاش‌ها و مجاهدت‌های این قهرمان-پهلوان برای ارتقای صنعت هوایی کشور در هشت سال جنگ تحمیلی را به تصویر بکشد و به گواه مخاطبان، خوب هم از پس آن برآمده است. «منصور» روایتی سرراست دارد و تاریخ شفاهی جنگ را در بستر داستان روایت می‌کند و سعی دارد تا حد ممکن داستان زندگی این شهید را از شعاری‌بودن دور و به سینما نزدیک کند. 

 اینجا «موقعیت مهدی»؛ ۶ داستان برای شنیدن

فیلم «موقعیت مهدی» با کمی تفاوت در ساختار فیلم‌های پیشین شخصیت‌محور فهرست، در شش پرده روایت می‌شود؛ داستان درباره زندگی مهدی باکری و رابطه او با همسرش، شرکت در جنگ ایران و عراق همراه برادرش حمید باکری، فرماندهی سپاه عاشورا در جنگ و به شهادت رسیدن وی است. 

این فیلم محصول سال۱۴۰۰ است و هادی حجازی‌فر در اولین تجربه کارگردانی فیلم بلندش با موضوع شهید مهدی باکری در جشنواره فیلم فجر حاضر شد. 

 مسیح کردستان در «غریب»

اما بعد از باکری‌ها، نوبت به محمد بروجردی؛ مسیح کردستان می‌رسد؛ شهیدی که محمدحسین لطیفی سال گذشته در دومین تجربه فیلمسازی‌اش در حوزه دفاع مقدس سراغ زندگی او رفت تا با ساخت این اثر ادای دینی به این شهید کند. 

این فیلم در فیلم فجر۴۲ جوایز زیادی را از آن خود کرد و مورد اقبال عمومی در اکران نیز قرار گرفت، اما امسال و در فیلم فجر۴۲ نیز سه اثر در جشنواره فجر با مضمون فرماندهان هشت سال دفاع مقدس به نمایش درآمد؛ «مجنون»، «آسمان غرب» و «احمد». 

 «مجنون» و این قهرمان ۲۵ساله

فیلم «مجنون» پرتره‌ای متفاوت از شهید زین‌الدین است که در سن ۲۵سالگی تبدیل به چهره‌ای شاخص در جنگ و ایران شد و به دلیل برخورداری از بینش عمیق سیاسی و استراتژیک، از خود شخصیتی معرفی کرد که بی‌تردید کنکاش در زندگی و فعالیت‌هایش می‌تواند سوژه بسیار جذابی برای یک کارگردان سینما باشد. فرماندهی که مهدی شامحمدی از کارگردانان شناخته‌شده در سینمای مستند در محوریت او اولین اثر بلند سینمایی خود را ساخته است. این فیلم، در بخش سودای سیمرغ فیلم فجر۴۲ با چهار جایزه، بیشترین سیمرغ جشنواره امسال را از آن خود کرده است. 

یک «آسمان غرب»، مخالفت با بنی‌صدر

فیلم «آسمان غرب» با محوریت شهید شیرودی است. در این فیلم که دومین اثر محمد عسگری است، آسمان غرب ایران را در نخستین روزهای جنگ تحمیلی به چشم می‌بینیم؛ روزهایی که علی‌اکبر شیرودی و دوستانش سوار بر هلی‌کوپترهای‌شان رفتند تا خلاف آنچه دولت ابوالحسن بنی‌صدر می‌گفت «باید زمین داد تا زمان خرید»، جلوی پیشروی عراقی‌ها را بگیرند. 

با وجود سوژه‌ای به این جذابی، این فیلم در روایت به سرراستی فیلم‌های قبلی نیست و می‌شد بازی‌های بهتری از بازیگران گرفت، اما به گواه همه مخاطبان و اهل فن، «آسمان غرب» را می‌توان از لحاظ پروداکشن و تجهیزات نظامی اتفاقی جدید در سینمای ایران دانست و این نکته‌ای با ارزش و قابل تأمل است. 

در ضمن، فیلم «آسمان غرب» در فیلم فجر۴۲، سیمرغ‌های بلورین بهترین کارگردانی و بهترین صداگذاری و جایزه ویژه سپهبد شهید سلیمانی را ازآن خود کرده است که ساختار خوب این فیلم را تأیید می‌کند. 

 «احمد» نابغه‌ای در جنگ و بحران

فیلم «احمد» موضوع بکری دارد و از فداکاری و مدیریت بحران سردار شهید احمد کاظمی از برجسته‌ترین فرماندهان هشت‌سال دفاع مقدس، نه در جبهه جنگ بلکه در ۱۸ساعت ابتدایی پس از زلزله بم حرف می‌زند. 

این فیلم را امیرعباس ربیعی ساخته است و در آن چالش مدیریت جهادی بحران و بحران‌سازی برخی نهادها و سازمان‌های وقت را به تصویر می‌کشد. 

این فیلم سه سیمرغ بلورین و یک دیپلم افتخار را از آن خود کرد و حالا باید صبر کرد و دید این آثار جدید با این میزان از موفقیت و سانس‌های فوق‌العاده در اکران جشنواره، در اکران عمومی چقدر می‌درخشند و مورد اقبال قرار می‌گیرند.