به گزارش روابط‌عمومی حوزه هنری، هم‌زمان با آغاز هفته‌ معمار و در آغاز سلسله نشست‌ها و برنامه‌های کارگاهی برنامه‌ریزی‌شده، نشست «اخلاق در پژوهش» با حضور محمدرضا اکبریان (مدیر گروه معماری داخلی و عضو هیأت علمی دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه سوره)، برگزار شد.

اکبریان پس از الزام دانستن پژوهش اخلاق‌مدارانه، سخن خود را با واکاوی معانی کلیدواژه‌های تخلف، اخلاق و پژوهش آغاز کرد و با بازگو کردن معانی این کلمات در فرهنگ لغت یادآور شد: تخلف به معنی خلاف کردن، خلاف وعده کردن، تمرد و از این قبیل معانی است. در مقابل آن اخلاق به معنی هنجارهای مورد قبول جامعه بوده که نشان‌دهنده‌ درستی یا نادرستی رفتار اشخاص است. همچنین پژوهش به معنای تحقیق علمی و تحقیق و جستجو معنی شده است.

عضو هیأت علمی دانشگاه سوره به دنبال تصدیق نیاز مبرم به‌ جلوگیری از تخلفات علمی، از دو نشریه‌ و یک پایگاه داده‌ معتبر و مهم با عنوان نشریه‌ ساینس (Science)، مجله‌ نیچرز (Natures) و پایگاه الزویر (Elsevier) درباره‌ تخلفات پژوهشی نام برد.

آمار تخلف‎های پژوهشی

وی در خصوص این نشریات گفت: نشریه‌ ساینس در قالب یک نمودار، آمار درصد متخلفان پژوهشی را با توجه به تعداد و ملیت پژوهشگران ارائه داده است. نشریه‌ نیچرز نیز شواهدی را از سرقت علمی بیان کرده و به دنبال آن مدارک اهداء شده‌ خود را از متقلبین و متخلفین باز پس گرفته است. در ادامه داده‌هایی از پایگاه الزویر (این پایگاه علمی سالانه حدود ٤۳٠هزار اثر علمی را در قالب  ٢هزار و پانصد تا ۳هزار مجله منتشر می‌کند) بررسی شد که گواهی بر تخلفات علمی و لزوم جلوگیری از آن می‌دهد.

وی در ادامه عنوان کرد: اگرچه جایگاه ایران جایگاه بدی نیست اما با توجه به آمار سایت ساینس تقریباً از هر شش نفر پژوهشگر ایرانی، یک نفر اخلاق پژوهش را رعایت نکرده است.

مصوبه قانونی درباره سرقت علمی

اکبریان با اشاره به تصویب قانونی در مجلس کشور در تاریخ 31 مردادماه سال 1396 که در سال1398 نیز به تصویب هیأت وزیران، رسیده است، بخشی از مقدمه‌ این مصوبه را قرائت کرد: «تهیه، عرضه یا واگذاری آثاری همچون رساله، پایان‌نامه، مقاله، طرح پژوهشی، گزارش یا سایر آثار علمی، پژوهشی و هنری اعم از الکترونیکی و غیر الکترونیکی توسط هر شخص به‌قصد انتفاع و به‌عنوان حرفه یا شغل باهدف ارائه‌ کل اثر یا بخشی از آن توسط دیگری به‌عنوان اثر خود جرم است. مرتکب یا مرتکبین نیز علاوه بر واریز وجوه دریافتی به خزانه‌ دولت مشمول مجازات می‌شوند.

وی با خواندن بخش جریمه و مجازات این مصوبه ادامه داد: به‌موجب آئین‌نامه‌ مذکور افرادی که با ارائه‌ پایان‌نامه‌ جعلی موفق به دریافت مدرک تحصیلی شده‌اند حتی پس از افتراغ از تحصیل، مدرک تحصیلی حاصل از تقلب آن‌ها باطل خواهد شد.

چطور میزان مطابقت آثار جدید با آثار گذشته را بررسی کنیم؟

مدیر گروه معماری داخلی دانشگاه سوره سخنان خود را با ارائه‌ راه‌کارهایی برای رسیدن به حدی منطقی از رعایت حقوق نویسندگان و پژوهشگران از جمله معرفی سایت‌هایی از قبیل سایت «ایرانداک - گنج» آغاز کرد و در ادامه‌ نشست، به روش استفاده‌ ازاین‌گونه سایت‌ها و به‌خصوص سایت ایرانداک -پایگاه اطلاعات علمی ایران- اشاره کرد.

وی در ارتباط با چیستی این سایت گفت: سایت ایرانداک، یک پژوهشگاه علم و فناوری اطلاعات ایرانی است که سابقه‌ آن به سال ۱۳٤۷ برمی‌گردد و بانام دیگری تحت عنوان «مرکز اسناد ایران» در کشور تأسیس‌شده و در طی این سال‌ها چندین بار تغییر نام داده تا امروزه  با عنوان «ایرانداک» یا «گنج دانش» شناخته می‌شود.

اکبریان ادامه داد: افرادی که در این مرکز مشغول به کار هستند وظیفه‌دارند تمام اسناد علمی و پژوهشی کشور را ذخیره کنند تا بتوانند میزان مطابقت آثار جدید با آثار گذشته را بررسی کنند.

او همچنین در ادامه، مراحل استفاده از این سایت را تشریح کرد و پس از معرفی سامانه‌های این سایت به معرفی سامانه‌ی «همانندجو» پرداخت.

شیوه استفاده از سامانه همانندجو

اکبریان در اشاره به چگونگی استفاده از سامانه‌ همانندجو گفت: در مورد اول زمانی که به‌عنوان نویسنده‌ اثر در حال تولید اثر هستیم و می‌خواهیم درصد همانندی خود را بسنجیم از این سامانه بهره می‌گیریم که می‌بایست منابع و مأخذها را ذکر کرده و به اصل محلی که مطلب را ازآنجا برداشته‌ایم ارجاع دهیم. در مورد دوم ممکن است بخواهید اثری را قضاوت کنید مثل همان کاری که در دانشکده‌ها در کمیته‌ اخلاق صورت می‌گیرد؛ در این روند باید اثر پژوهشی در این سایت بارگذاری ‌شود تا پس از طی مراحل بررسی، سایت درصد همانندی را محاسبه کند.

وی در کنار آشنایی دادن به دانشجویان و مخاطبان درباره‌ این سایت و طرز کار با سامانه‌ همانندجو، همراه با صحه گذاشتن بر الزام پژوهش اخلاق‌مدار، انواع تخلفات و روند بررسی متون پژوهشگران توسط این پایگاه اینترنتی را تشریح کرد و یادآور شد که دانشجویان با استفاده از این پایگاه اینترنتی به‌راحتی می‌توانند از تکراری نبودن موضوع و مطالب پایان‌نامه خودآگاه شوند.

نشانه‌های عمق مطالعه و پژوهش

از نکات مهمی که در این بخش بیان شد چرایی لزوم کامل بودن مشخصات دانشجو در مراحل بارگذاری اثر نوشته‌شده برای همانند جویی بود. اکبریان در این خصوص توضیح داد: مدارک و اسناد علمی در این سامانه ثبت و ضبط می‌شود؛ چند سال بعد ممکن است فردی موضوعی شبیه به موضوع شما را انتخاب کند و نیاز داشته باشد به آن ارجاع بدهد اما نه نامی از نویسنده وجود دارد و نه استاد راهنما. ازاین‌ نظر، یکی از شرایط تأیید اثر از همان مراحل ابتدایی در دانشکده این است که صفحه‌ مشخصات کامل و درست باشد.

وی همچنین اضافه کرد: در قوانین آمده که می‌بایست نهایتاً تا سی درصد متن اثر برداشت از منابع دیگر و هفتاد درصد آن مشابهت نداشته باشد و همچنین نکته‌ای مهم در بررسی همانندی این است که در بین مطالبی که از منابع دیگر برداشته‌شده تعدد مأخذ وجود داشته باشد، این نشان‌دهنده‌ عمیق بودن مطالعه و پژوهش شماست.

همچنین اکبریان در بخش بعدی سخنان‌ خود به سؤالات مهم و پرتکرار دانشجویان و پژوهشگران در هنگام استفاده از این پایگاه اطلاعاتی علمی پاسخ داد تا پژوهشگران بتوانند از این سایت بهره‌ حداکثری گرفته و دانشجویانی که در شرف یا در حال نوشتن پایان‌نامه‌ خود هستند بتوانند هرچه سهل‌تر از این سایت بهره گیرند.

تصورات غلط درباره امتیاز  پژوهش‌ها

اکبریان به ذکر نکات ضروری پرداخت و گفت: این‌که در مرحله‌ بررسی درصد تطابق و همانندی متن شما به صفر نزدیک باشد برخلاف تصور برخی دانشجویان خوب نیست و به‌عنوان نکته‌ای مثبت در نظر گرفته نمی‌شود چه‌بسا که حتی امتیازی منفی نیز هست.

چه زمانی تخلف کرده‌ایم؟

 او در ادامه‌ پاسخ به سؤالات پرتکرار دانشجویان تصوری غلط را اصلاح کرد و گفت: برخی می‌پرسند که «یعنی هرچه که درصد همانندی بیشتری داشته باشیم یعنی تخلف کرده‌ایم؟» در جواب باید گفت خیر؛ اگر شما نام منبع را در اثر خود ذکر کنید این استفاده از مطلب و ارجاع به آن است. تخلف زمانی صورت می‌گیرد که باوجود استفاده از مطلبی از منبع دیگر، نام منبع را ذکر نکنید؛ آن زمان است که تخلف صورت می‌گیرد و اخلاق علمی و پژوهشی رعایت نشده است.

وی در ادامه‌ نکات مهم در راستای بارگذاری کردن مطالب بر روی سایت اضافه کرد: دانشجو یا پژوهشگر می‌تواند بخش پنجم اثر (تصاویر، نقشه‌ها، نمودارها و...) خود را بارگذاری نکند به‌شرط آنکه بخش اول تا بخش پنجم که شامل نام نمودارها، نقشه‌ها تصاویر و غیره است را بارگذاری کرده باشد زیرا که سایت تنها قادر به بررسی کلمات است.

اکبریان در پایان این نشست در پاسخ به سؤالات دانشجویان نکات مهمی را بیان کرد و گفت: دو نوع ارجاع وجود دارد. بعضی مواقع مطلب آن‌قدر مهم است که مجاز به جابجایی هیچ‌چیزی ازجمله نیستیم و می‌بایست عیناً و دقیقاً همان جمله نقل شود؛ به این نوع ارجاع «نقل‌قول مستقیم» گفته می‌شود. اما خیلی اوقات در قسمت عمده‌ کار با مطالبی مواجه می‌شویم که ضرورتی ندارد نقل‌قول عینی و مستقیم صورت بگیرد، در این شرایط باید جمله را با تغییر دادن اجزا اما با شرط عوض نشدن مفهوم کلی آن استفاده کرد.

انتهای پیام/