فاطمه قربانی- خبرنگار، نشست «منظر رنج؛ مصائب توسعه دیگران بر جامعه محلی» که روز گذشته، ۹ دی ماه ۱۴۰۴ به همت مرکز معماری حوزه هنری و پژوهشکده هنر، معماری و شهرسازی نظر، در خانه اندیشه‌ورزان برگزار شد، با تمرکز بر مسئله‌شناسی تجربه بازسازی بندر امام خمینی و مواجهه با پدیده اسکان غیررسمی، تلاش داشت ابعاد پنهان و کمتر دیده‌شده توسعه شهری و پیامدهای آن بر جامعه محلی را به بحث بگذارد.

این نشست در ابتدا با طرح مسئله و بیان دغدغه‌های اصلی برگزارکنندگان آغاز شد؛ دغدغه‌هایی که بر شکاف میان سیاست‌های توسعه‌ای و زیست واقعی ساکنان محلی تأکید داشت.

در ادامه، مستندی درباره موضوع محوری نشست پخش شد که با روایت تصویری، بخشی از رنج‌ها و تناقض‌های موجود در فرآیندهای بازسازی و توسعه در بندر امام خمینی را به نمایش گذاشت و زمینه را برای ورود به بحث‌های تخصصی فراهم کرد.

نخستین سخنران نشست، سید امیر منصوری مدیر پژوهشکده نظر و عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، با اشاره به کم‌توجهی به مسائل اساسی جامعه در سطوح تصمیم‌گیری، پرداختن مرکز معماری حوزه هنری به این موضوع را اقدامی قابل تمجید دانست.

او با توضیح درباره عنوان «منظر رنج» گفت: این نام بار معنایی و نمادین بالایی دارد و نشان‌دهنده تلاشی آگاهانه برای بازنمایی رنج از منظر کسانی است که آن را زیسته‌اند، نه صرفاً از نگاه نهادهای تصمیم‌گیر.

منصوری در ادامه، ضمن تشریح مصائب و بی‌مهری‌هایی که در سال‌های مختلف بر منطقه محلی بندر امام خمینی تحمیل شده است، به معرفی اعضای تیم پژوهشی و گام‌های ابتدایی تحقیق پرداخت. به گفته او، هدف اصلی این پژوهش رمزگشایی از تناقض توسعه در شهری است که هم‌زمان میزبان صنعت پتروشیمی و زیستگاه جوامع محلی با مشکلات ساختاری است.

وی با استناد به داده‌های به‌دست‌آمده از پژوهش، مهم‌ترین عامل پیدایی و پایداری رنج در منظر شهری کمپ B را تعدد قوانین و برنامه‌های گوناگون با امکان تفسیر موسع و کشدار عنوان کرد؛ مسئله‌ای که به گفته او، در کنار عدم تناسب میان مدیریت و تخصص مدیران، شرایطی پیچیده و فرساینده برای ساکنان ایجاد کرده است.

او در پایان، راهکار برون‌رفت از این وضعیت را اتخاذ رویکرد مکان‌محور دانست؛ رویکردی که می‌تواند حمایت از منافع عمومی را در برنامه‌های توسعه تضمین کند.

سخنران بعدی، صالح شکوهی، عضو هیئت علمی دانشگاه علم و صنعت ایران، با ارائه توضیحاتی درباره موقعیت مکانی و پیشینه تاریخی کمپ B، به وضعیت اجتماعی ساکنان آن پرداخت.

او یادآور شد که بسیاری از خانواده‌های ساکن این منطقه، بازماندگان و فرزندان جنگ‌زدگانی هستند که همه‌چیز خود را در راه کشور از دست داده‌اند و اکنون پرسش اصلی این است که مواجهه امروز ما با آنان چگونه است و چگونه باید باشد. شکوهی با نگاه شهرسازانه، به صلاحیت حرفه‌ای شهرسازان در ارائه و اجرای طرح‌ها پرداخت و بر ضرورت بررسی همه‌جانبه ابعاد طراحی و شهرسازی تأکید کرد.

او همچنین مفهوم بسیج اجتماعی را یکی از ارکان توسعه پایدار دانست و گفت ظرفیت‌های انسانی موجود در هر منطقه باید در جهت توسعه همان منطقه به کار گرفته شود. شکوهی در این زمینه، به تجربه‌هایی از جلوگیری تغییرات نامطلوب در محله‌های اطراف دانشگاه تهران با مشارکت اساتیدی چون سید امیر منصوری اشاره کرد؛ اقداماتی که به گفته او، با قدردانی ساکنان محلی همراه بوده است.

در ادامه نشست، مجید روستا، عضو هیئت‌مدیره مرکز بازآفرینی شهری، سخنان خود را با ذکر مثال‌هایی تلخ از رنج مردم در فرآیند اسکان آغاز کرد؛ رنج‌هایی که به گفته او، بسیاری از آنها برای افکار عمومی ناشناخته مانده‌اند. او بر ضرورت پرهیز از تصمیم‌گیری به جای مردم، اتخاذ سیاست‌گذاری‌های درست و تضمین استمرار آنها تأکید کرد و این موارد را از عوامل کلیدی در بهبود وضعیت توسعه شهری در مناطق مختلف ایران دانست.

آخرین سخنران نشست، حمید رمضانی، مسئول تهیه سند توانمندسازی سکونتگاه‌های غیررسمی، با اشاره به سابقه تدوین حدود سه سند راهبردی در حوزه سکونتگاه‌های شهری در ایران، گفت: بسیاری از طرح‌های بهسازی امروز، محصول همان اسناد هستند. او در عین حال تأکید کرد که قریب به اتفاق سیاست‌های این حوزه نتوانسته‌اند طبقات هدف، به‌ویژه اقشار کم‌درآمد، را به‌طور مؤثر پوشش دهند.

رمضانی با نقد رویکردهای موجود افزود: نگاه سیاست‌گذاری در ایران عمدتاً اجتماعی نیست؛ در حالی که در بسیاری از کشورها با رویکرد اجتماعی، چرخه فقر مدیریت و کنترل می‌شود. به گفته او، تمرکز صرف بر توزیع منابع، به‌جای بازتوزیع عادلانه آنها و نگاه صرفاً عمرانی به مسکن، جریان مسکن را از رسالت اصلی خود دور کرده است.

وی توضیح داد که در سند راهبردی توانمندسازی سکونتگاه‌های غیررسمی تلاش شده این چالش‌ها به‌طور شفاف مشخص شود و وزارت تعاون نیز در این مسیر کوشیده است جریان مسکن و شهرسازی را هدفمندتر کند.

این نشست در نهایت با تأکید بر ضرورت بازاندیشی در الگوهای توسعه و توجه جدی‌تر به تجربه زیسته جوامع محلی و ارائه تصویری چندوجهی از منظر رنج در بستر توسعه شهری ایران به پایان رسید.