به گزارش روابط عمومی حوزه هنری انقلاب اسلامی، صد و سی و چهارمین جلسه هفتگی «مثنوی‌خوانی» صبح روز چهارشنبه ۳ دی ماه ۱۴۰۴ با ارائه محمدرضا سنگری، پژوهشگر ادبیات و عرفان و حضور علاقه‌مندان به مثنوی و فلسفه و عرفان، در اتاق ۴۰۲ حوزه هنری برگزار شد.

ماه رجب؛ ماه فرصت سکوت

محمدرضا سنگری در ابتدای سخنان خود به فضیلت ماه رجب پرداخت و گفت: رجب به معنای بزرگ شدن است؛ کسی می‌تواند بزرگ شود که چیزها را بزرگ نبیند و همه چیز را کوچک ببیند. ماه رجب ماه ریزش رحمت الهی و آمرزش گناهان و ماه فرصت سکوت است. سکوت پر از حرف است. در شأن پیامبر و حضرت علی(ع) گفته‌اند که سکوتشان زیاد بوده است. سعی کنید کمتر صدا بشنوید تا صدای درون را بشنوید. ماه رجب و شعبان مقدمه ورود به ماه رمضان هستند.

دعای بزرگ؛ خواستن کم نباشد

این پژوهشگر ادبیات و عرفان ادامه داد: وقتی با آدم‌های بزرگ روبه‌رو می‌شویم، بزرگی آنها باعث می‌شود دیگران کوچک جلوه کنند. به ما سفارش شده است که وقتی دعا می‌کنیم چیزهای کوچک از خدا نخواهیم. انسان بزرگ، دعایش هم بزرگ است. به صحیفه سجادیه نگاه کنید که چه دعاهایی عظیمی دارد. بزرگ بخواهیم، کم نخواهیم. خدا کم نمی‌آورد، این ما هستیم که کم می‌آوریم. دنیا را کنار بگذارید، آخرت را ببینید تا درک کنید که همه چیز در این دنیا کوچک است.

از قصه مثنوی تا فلسفه فعل

در بخش اصلی جلسه، داستان «بازرگان و طوطی» پی گرفته شد. سنگری با اشاره به داستان «بازرگان و طوطی» گفت: ما به جایی از داستان رسیدیم که بازرگان گزارش برخوردش با طوطیان و اتفاقاتی که افتاده بود را برای طوطی‌اش بازگو کرد. مولانا در اینجای داستان به موضوع زبان می‌پردازد.

وی ادامه داد: «هر فعل و عمل ما چهار گونه پیامد دارد. اولین تأثیر، بر فاعل و وجود خودمان است. اگر فعل از جنس نور باشد، بر خودمان اثر مثبت می‌گذارد، اما اعمال خوب با منت گذاشتن تباه می‌شوند. دومین تأثیر، در جهان بیرونی است؛ هیچ حرف و کاری در جهان گم نمی‌شود. سومین تأثیر، پنهانی است که در آینده و در نسل‌های بعدی آشکار می‌شود؛ یک کنش منفی ممکن است هزاران اثر برجای گذارد. خیلی از رفتارهای ما حاصل گذشته است. ما به اندازه یک تاریخ عمر داریم. گاهی در زندگی برایمان اتفاقاتی می‌افتد که نمی‌دانیم از کجا  ضربه می‌خوریم در حالیکه این نتیجه فعل ما درگذشته بوده که الان خودش را نشان داده است. چهارمین تأثیر، در کل کائنات است؛ مولوی این اثر را به «موالید» تعبیر می‌کند. اعمال و افعال شما در کل هستی اثر می‌گذارد. مثلا کسی دعا می‌کند و اثر می‌کند و اتفاقی می‌افتد یا جلوی اتفاق بدی گرفته می‌شود.

سنگری با بیان داستانی از سیدمحمد کاظم قزوینی نویسنده کتاب «من المهد الی العهد» این موضوع را تبیین کرد. وی تعریف کرد که چطور جوانی با خدمت به پدر و مادر پیرش به مقامی می‌رسد که وقتی به امام حسین علیه‌السلام سلام می‌داد هم رخ حضرت را مشاهده می‌کرد هم جواب سلامش را می‌شنید.

اختلاف نظر معتزله و اشاعره

وی در ادامه به بحث کلامی «موالید» اشاره کرد و گفت: دو جریان بزرگ کلامی یعنی معتزله و اشاعره، درباره نسبت فعل انسان اختلاف دارند؛ اشاعره معتقدند همه افعال از خداست و معتزله می‌گویند که افعال از خود انسان است.

به گفته سنگری، مولوی در ابیاتی تاکید می‌کند که اگرچه موالید به ما نسبت داده می‌شوند، اما خالق آنها خداست:
فعل را در غیب اثرها زادنی‌ست / و آن موالیدش به حکم خلق نیست
بی‌شریکی جمله مخلوق خداست / آن موالید ار چه نسبتشان به ماست

وی با تأکید بر دقت در زبان و گفتار مولانا ابیاتی از مثنوی را قرائت کرد و افزود: سخنی که ناگهان از زبان خارج شود، همچون تیر از کمان است و باز نمی‌گردد. باید سرچشمه را بست تا اثر آن جهان را نگیرد؛ زیرا فعل ما ولادت‌هایی در غیب دارد که به حکم الهی خلق می‌شوند.

این استاد دانشگاه نتیجه گرفت: افکار، گفتار و اعمال ما مولد اثر هستند. باید جهان‌نگری خود را اصلاح کنیم و بدانیم که در کوچک‌ترین رفتار، آثاری در خود، جامعه، آینده و حتی کل هستی ایجاد می‌کنیم.

ادامه کلاس مثنوی‌خوانی به خوانش این اشعار و معنای آن گذشت.

بی‌شریکی جمله مخلوق خداست

آن موالید ار چه نسبتشان به ماست

زید پرانید تیری سوی عَمر

عَمر را بگرفت تیرش همچو نَمر

مدت سالی همی‌زایید درد

دردها را آفریند حق‌، نه مرد

زید را می آن دَم ار مُرد از وَجل

دردها می‌زاید آنجا تا اجل

زان موالیدِ وجَع چون مُرد او

زید را ز اول سبب قتال گو

آن وجع‌ها را بدو منسوب دار

گرچه هست آن جمله صنع کردگار

همچنین کشت و دم و دام و جماع

آن موالیدست حق را مستطاع

اولیا را هست قدرت از اله

تیر جسته باز آرندش ز راه