به گزارش روابط عمومی حوزه هنری انقلاب اسلامی، هفتمین نشست تخصصی شعر کودک و نوجوان با موضوع «آیا شعر کودک و نوجوان زنانه شده؟» عصر چهارشنبه ۳۰ مهر ۱۴۰۴ با حضور جواد محقق، بابک نیکطلب، افسانه موسوی گرمارودی، انسیه موسویان، سعیده موسویزاده، مریم زندی، سورنا جوکار و جمعی از شاعران در سالن صفارزاده حوزه هنری برگزار شد.
در ابتدای این نشست، سورنا جوکار، دبیر کارگروه ادبیات کودک و نوجوان، با اشاره به موضوع جلسه گفت: فضای شعر کودک و نوجوان غالباً در دست بانوان بوده است، زیرا خانمها به واسطه مادر بودن درک و دریافت بیشتری از این حوزه دارند.
وی افزود: اگرچه در سالهای اخیر حضور آقایان شاعر بیشتر شده، اما همچنان فضای غالب شعر کودک و نوجوان زنانه است. به گفته او، هدف از برگزاری این نشست، هماندیشی درباره همین موضوع و گشودن باب تازهای در شناخت آن است.
در ادامه، جواد محقق شاعر کودک و نوجوان، اظهار کرد: من به تقسیمبندیهای شبهفمینیستی اعتقاد چندانی ندارم، اما بخشی از این وضعیت را طبیعی میدانم، زیرا ارتباط کودکان تا اواخر دبستان بیشتر با مادران و معلمان زن است. با این حال باید بررسی کرد که آیا واقعاً تعداد خانمها در شعر کودک و نوجوان بیشتر از آقایان است یا خیر.
در پاسخ، سورنا جوکار با اشاره به تجربه خود در بازار نشر گفت: از هر صد اثر تألیفی که به دستم میرسد، بیش از نود درصد آن از سوی بانوان نوشته شده است.
وی افزود: آثار تأییدشده از سوی آقایان با خانمها برابر است، اما تولید آثار زنان بسیار بیشتر است و همین امر سبب غلبه حضور آنان در نشر و حوزه تألیف شده است.
جواد محقق در ادامه اظهار کرد: این روند تنها در شعر کودک و نوجوان رخ نداده بلکه در شعر بزرگسال نیز چنین است. در جوایز ادبی بنیاد شعر و ادبیات، تعداد آثار ارسالی از سوی بانوان بهمراتب بیش از آقایان بود و این نشاندهنده روندی کلی در جامعه است.
سورنا جوکار با اشاره به تأثیر این غلبه گفت: با افزایش آثار زنانه، ممکن است مخاطب کودک بهویژه پسران با روحیات مردانه با شعر کمتر آشنا شوند. امروزه بسیاری از بانوان با لحن زنانه برای پسران مینویسند که این مسئله قابل تأمل است.
در ادامه نشست، افسانه موسوی گرمارودی پژوهشگر شعر کودک و نوجوان، گفت: ما در علوم تربیتی به عطوفت و مهربانی مادرانه در شعر کودک نیاز داریم. حتی مدارس پسرانه نیز به مرور پذیرفتند که حضور معلمان خانم برای رفع نیاز روحی کودکان ضروری است.
وی افزود: در اغلب جلسات و کلاسهای ادبی، اکثریت با بانوان است و برخلاف حوزههای دیگر، خانمها در ادبیات کودک فعالیت خود را استمرار بخشیدهاند، زیرا نیاز مخاطب به نگاه مادرانه بیشتر است.
موسوی گرمارودی در ادامه به پژوهش خود اشاره کرد و گفت: در بررسی صد شعر از شاعران زن و مرد، مشخص شد که حدود ۳۰ درصد شعرهای بانوان نگاه زنانه دارند و تنها ۱۰ درصد نگاه مردانه اما در میان آثار آقایان، تنها ۶ شعر زنانگی و ۳ شعر مردانگی داشتند و باقی اشعار برای هر دو جنس مناسب بود. خانمهای شاعر میتوانند برای پسران هم شعر مناسب بسرایند، اما باید به تفاوتهای بیانی و موضوعی توجه بیشتری داشته باشند.
در بخش دیگری از نشست، سورنا جوکار با اشاره به کمرنگ شدن حضور پدر در شعر کودک گفت: بهدلیل غلبه نگاه زنانه، شخصیت پدر در شعرها کمتر دیده میشود و این تغییر نامحسوس در طول زمان، تأثیرات فرهنگی مهمی دارد.
سپس بابک نیکطلب با طرح این پرسش که آیا شعر کودک زنانه شده یا شاعران کودک بیشتر زناناند؟ گفت: تولید و انتشار آثار تابع نیاز ناشران و مؤسسات است و این عامل نیز بر جنسیت آثار اثر میگذارد.
وی با انتقاد از کمتوجهی به شعر کودک افزود: در باغ کتاب تهران صدها قفسه وجود دارد اما حتی یک قفسه به شعر کودک اختصاص ندارد. وقتی شعر کودک حمایت نمیشود، زنانه یا مردانه بودن آن مسئلهای فرعی است.
نیکطلب در ادامه عنوان کرد: از آغاز شعر کودک و نوجوان، بانوانی چون پروین اعتصامی و شکوه قاسمنیا از چهرههای شاخص بودهاند. خانمها معمولاً خود را شاعر کودک میدانند و به این حوزه افتخار میکنند، در حالی که برخی آقایان هنوز این حوزه را جدی نمیگیرند. پرکاری بانوان شاعر و پیگیری بیشتر آنان در فعالیتهای فرهنگی، باعث شده تصور شود تعداد زنان شاعر بیش از مردان است.
در ادامه نشست، انسیه موسویان شاعر کودک و نوجوان، اظهار کرد: من به جنسیتیکردن ادبیات اعتقاد ندارم، اما این موضوع میتواند از جنبههای مختلف بررسی شود. افزایش تعداد بانوان شاعر نتیجه تحولات اجتماعی است و این روند را نباید لزوماً منفی دید.
وی افزود: غلبه نگاه زنانه باعث بروز لطافت و عاطفه در شعر شده است و این ویژگی حتی در شعر آقایان نیز دیده میشود. ازاینرو نگرانی در این زمینه بیمورد است، مگر آنکه شعر به کلیشههای جنسیتی دچار شود.
موسویان تأکید کرد که شعر کودک باید همزمان لطافت زنانه و جسارت مردانه را در خود داشته باشد.
وی در ادامه با اشاره به تجربه کارگاهی خود در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان گفت: در این کارگاهها نیز حضور دختران بسیار بیشتر از پسران بود و همین نشاندهنده غلبه نگاه زنانه در شعر کودک است.
در بخش بعدی مریم زندی شاعر کودک و نوجوان گفت: شعر و ادبیات کودک ذاتاً مادرانه و زنانه است. لالاییها که نخستین شکل شعر کودکاند، همگی از دل تجربههای زنان برخاستهاند.
وی افزود: بررسیها نشان میدهد از دهه هفتاد به بعد، حضور زنان شاعر رشد چشمگیری داشته است، هرچند تصمیمگیرندگان اصلی در این حوزه هنوز مرداناند.
زندی ادامه داد: با وجود افزایش تعداد زنان شاعر، محتوای کتابها همچنان مردانه است. قهرمانها و مشاغل بیشتر مردانهاند و همین موضوع نشان میدهد شعر کودک از نظر محتوا زنانه نشده است. با این حال، شعر بهطور کلی هنری زنانه است و لطافت و احساس در آن نقشی بنیادین دارد.
در پایان، سعیده موسویزاده شاعر کودک و نوجوان نیز بیان کرد: نوع نگاه شاعر به جهان، حاصل ضمیر ناخودآگاه و تجربه زیسته اوست، نه جنسیتش. نمونههایی چون فرهاد حسنزاده نشان میدهد نویسندگان مرد هم میتوانند از دیدگاه دختران بنویسند و موفق باشند.
وی افزود: من خود نیز آثاری با محوریت شخصیتهای پسرانه نوشتهام. شاعر باید بتواند با هر سوژهای همذاتپنداری کند و محدود به جنسیت نباشد. افزایش تعداد شاعران زن لزوماً به معنای زنانهشدن نگاه شعری نیست. بهویژه آنکه مخاطبان اصلی شعر کودک دختران هستند و پسران علاقه کمتری به این حوزه نشان میدهند. بنابراین طبیعی است که هم شاعران و هم مخاطبان عمدتاً زن باشند.
نظر شما