به گزارش روابط عمومی حوزه هنری انقلاب اسلامی، سومین جلسه از سلسله نشست‌های «در جستجوی روایت ایرانی» عصر دوشنبه، ۳۱ شهریور ۱۴۰۴، در سالن سلمان هراتی حوزه هنری برگزار شد. در این نشست که به همت مرکز آفرینش‌های ادبی حوزه هنری برپا شده بود، رمان «جمجمه‌ات را قرض بده برادر» نوشته مرتضی کربلایی‌لو مورد نقد و بررسی قرار گرفت.

محمدعلی رکنی که یکی از نویسندگان حاضر در این نشست بود با اشاره به توانایی قلم مرتضی کربلایی‌لو، گفت: کتاب «جمجمه‌ات را قرض بده برادر» را خواندم و همچنین کار جدید ایشان، یعنی «پسر عربی» را نیز مطالعه کردم. اگر بخواهیم در میان آثار کربلایی‌لو به دنبال اثری با مؤلفه‌های روایت ایرانی بگردیم، شاید این اثر انتخابی غیرمنتظره باشد. برای خود من نیز این پرسش ایجاد شد که چرا در قالب جست‌وجوی روایت ایرانی، این اثر انتخاب شده است.

رکنی ادامه داد: این کتاب سخت‌خوان بود، اما با وجود این سختی، جذابیت‌هایی داشت که من را تحت تأثیر قرار داد. من به‌دنبال آثاری هستم که تمرکز بیشتری بر کیفیت نثر دارند؛ آن‌جاست که به نظرم می‌توان ردپایی از روایت ایرانی را پیدا کرد.

این نویسنده اظهار کرد: شاید در نخستین گام‌هایی که در جست‌وجوی روایت اصیل ایرانی هستیم، باید به سراغ آثاری برویم که پشتوانه‌ای از ادبیات کهن ایرانی دارند.

وی با اشاره به نام‌هایی چون بهمن فارسی و شاهرخ مسکوب افزود: وقتی آثار این نویسندگان را می‌خوانیم، یک احساس عمیق از ادبیات فارسی و لذت از واژه‌ها در ذهن و زبان جاری می‌شود. در مواجهه با «جمجمه‌ات را قرض بده برادر» خوشحالم که این نشست صرفاً جلسه نقد نیست، چراکه اگر بود، می‌توانستم ساعت‌ها به نقد این کتاب بپردازم. ساختار این کتاب بسیار پرهیاهو، شکننده و گنگ است. ما هنوز مسیر زیادی در پیش داریم تا به الگویی مشخص از روایت ایرانی برسیم.

محمد رودگر، نویسنده و عضو هیئت علمی دانشگاه، دیگر سخنران این نشست بود. وی با تأکید بر اینکه ادعایی مبنی بر رسیدن کامل به «روایت ایرانی» وجود ندارد، گفت: ما ادعا نمی‌کنیم که به روایت ایرانی دست یافته‌ایم، اما می‌گوییم نویسندگان ما امروز اهمیت این موضوع را دریافته‌اند. مرتضی کربلایی‌لو قطعاً نویسنده ناتوانی نیست. این‌که به سمت تجربه‌های کلاسیک رفته است، قابل‌توجه است.

رودگر با بیان این‌که منتقدان و پژوهشگران مانند کسانی هستند که با ذره‌بین به‌دنبال تغییرات در روایت می‌گردند، افزود: این کتاب نمونه‌ای از آثاری است که تلاش می‌کند در فرم و روایت، تصرف‌هایی ایجاد کند. ورود به عناصر داستان‌پردازی و شخصیت‌پردازی و تلاش برای ایجاد روایتی متفاوت، ارزشمند است. ممکن است نثر این کتاب در جاهایی شتاب‌زده یا کم‌رمق باشد، اما از نظر تلاش برای یافتن روایت ایرانی، این کتاب گامی درست برداشته است.

وی در ادامه با اشاره به فصل سی‌وپنجم کتاب «جمجمه‌ات را قرض بده برادر»، گفت: در این فصل با روایتی کاملاً متفاوت و متحول مواجه هستیم؛ روایتی که مشابه آن را در ادبیات داستانی معاصر کمتر دیده‌ام. هدف ما این نیست که به دنبال یک کتاب کامل باشیم؛ ما به‌دنبال کشف و شناسایی روایت ایرانی هستیم.

رودگر با قرائت بخش‌هایی از متن کتاب، تصریح کرد: نویسنده در این رمان، پایه‌گذار الگویی متفاوت در روایت است که من آن را «روایت گفت‌وگومحور» نامیده‌ام. نمی‌گویم که کاملاً موفق بوده، اما در بیشتر صفحات، روایت با غلبه گفت‌وگوها و خرده‌روایت‌ها شکل گرفته و این خود تجربه‌ای متفاوت است.

محمدقائم‌خوانی که دیگر نویسنده حاضر در این نشست بود، در بخش دیگری از این جلسه با اشاره به ساختار مفهومی اثر گفت: در ادبیات کهن، وقتی منطق‌الطیر عطار را می‌خوانیم، درمی‌یابیم که سخن گفتن هدهد نوعی سلوک است. اما در این رمان من نتوانستم دریابم که این هفت نفر که قرار است سالک باشند، منطق تشرف‌شان چیست و از کجا می‌آید؟ ارتباط ساختاری این شخصیت‌ها برای من روشن نبود.

احمد فروزانفر، پژوهشگر و عضو هیئت علمی دانشگاه، نیز در ادامه این نشست با تأکید بر عدم انسجام ساختاری اثر، گفت: در این کتاب، خرده‌روایت‌هایی وجود دارد که در کنار یکدیگر معنای واحد یا مشخصی شکل نمی‌دهند. همان‌طور که محمدعلی رکنی هم اشاره کرد، از نظر ساختاری، نویسنده در این اثر موفق نبوده است. استفاده از واژه‌ها در بسیاری از بخش‌ها دلنشین و جذاب نیست و از نظر نگارشی نیز اشکالاتی دارد.

وی ادامه داد: در بخش‌هایی از متن، مثلاً نام «مصطفی» با الف نوشته شده و در جاهایی تناقض‌هایی در شیوه نوشتار وجود دارد. اگرچه در جریان سیال ذهن، نویسنده آزادی بیشتری در ساختارشکنی دارد، اما این حد از گسست ساختاری معمول نیست.

فروزانفر با طرح این پرسش که آیا نثر این کتاب تحت‌تأثیر پیشینه زبانی نویسنده است یا خیر، گفت: احساس کردم نثر کتاب تا حدی از زبان گفتاری‌ که در خانه استفاده می‌شود، تأثیر گرفته است. با این حال، روایت ایرانی پرسشی است که باید با دقت به آن پاسخ داد. به نظر من، این کتاب می‌تواند در مسیر روایت ایرانی قرار گیرد، حتی اگر هنوز به نقطه مطلوب نرسیده باشد.