به گزارش روابط عمومی حوزه هنری، در ابتدای نشست، معماریان به معرفی کتاب‌های «هنر ایران» اثر آندره گدار، «ایران از آغاز تا اسلام» اثر گریشمن، «معماری اسلامی» اثر رابرت هیلن برند و «هنر اسلامی زبان و بیان» اثر تیتوس بورکهات جهت مراجعه علاقه‌مندان معماری ایرانی-اسلامی برای کسب اطلاعات تکمیلی در حوزه معماری ایرانی-اسلامی پرداخت.

در ادامه نشست، این چهره هنر انقلاب اسلامی جریان «سنت‌گرا در معماری» را این‌چنین معرفی کرد: از حدود ۵۰ سال پیش یک نگاه زیبایی به معماری ایرانی-اسلامی با عنوان سنت‌گرا مطرح‌ شده است که بیشتر به دنبال کشف معنای پنهان‌شده پشت نمادها، فرم و ظاهر بَناها هستند و ازاین‌رو آنان را معناگرا هم می‌نامند. آنان در این مسیر به دنبال شناخت یک سری اصول جهت درک و فهم معنا هستند، همچون هانری استیرلن صاحب کتاب اصفهان تصویر بهشت، نادر اردلان صاحب کتاب حس وحدت و طاهره نصر.

*«شیوه»، زبان معماری محلی است

این استاد دانشگاه، ثمره برگشتن از ایتالیا و دستیار محمد کریم پیرنیا شدن را نگارش کتاب «سبک‌شناسی معماری ایرانی» به تقریر محمد کریم پیرنیا و به تألیف خودش عنوان کرد و افزود: نام کتاب ابتدا شیوه‌شناسی بود، اما بر اساس یکی از مقالات استاد پیرنیا آن را به سبک‌شناسی تبدیل کردم. به نظر استاد شیوه زبان معماری محلی است و درگذشته، هر منطقه، محل و شهر شیوه و زبان معماری خاص خود را دارا بود.

وی آغاز ماجرای تهیه دستگاه‌شناسی را به دعوت معمار ضیا به دانشکده هنرهای شیراز در سال ۱۳۷۸ جهت تدریس معماری ایرانی اسلامی نسبت داد و افزود: به این دلیل که شیوه تدریس استاد پیرنیا تدریس می‌شد، به دنبال یافتن روش دیگری جهت برقراری ارتباط راحت‌تر دانشجو با معماری ایرانی-اسلامی بودم که درنهایت روشی بر مبنای واحدهای فضایی که می‌توانست کارسازتر باشد؛ تعریف کردم.

معماریان در خصوص این روش گفت: روش تجزیه‌نگر بوده و به نظر با واقعیت معماری ایرانی-اسلامی خوانایی نداشت، اما بهتر از روش‌های قبلی می‌توانست به دانشجویان معماری کمک کند. به دلیل کامل نبودن این روش هرگز به تدوین کتاب و جزوه‌ در خصوص آن اقدام نکردم.

*مدرسه و مکتب موراتوریا، آموزگار اندیشه کل‌نگری در دیدن یک بَنا

نویسنده کتاب «معماری ایرانی: دستگاه‌شناسی» افزود: اندیشه کل‌نگر دیدن یک بَنا را در ایتالیا توسط آشنایی با مدرسه و مکتب موراتوریا آموختم و پس از بازگشت به ایران در سال  ۱۳۶۵، کارآموزی در خدمت استاد پیرنیا و رفتن به انگلستان برای تحصیل در مقطع دکتری این نگاه کلی‌نگر را ادامه و در رساله دکتری‌ام تعریف جدیدتری از گونه با توجه به معماری مسکونی ارائه دادم.

وی انگیزه نخست تدوین کتاب «معماری ایرانی: دستگاه شناسی» را سردرگمی برخی دانشجویان مقطع کارشناسی در دروس طراحی معماری دانست و افزود: از من خواستند با مکتوب کردن آراء و نظرات خودم درباره معماری اسلامی به آن‌ها کمک کنم. با رویکردی جهت تداوم معماری گذشته در طراحی‌های امروز، به تدوین کتاب مشغول شدم.

معماریان به تمرکز بر روی سه کلیدواژه «گونه»، «گونه شناسی» و «گونه الگو» در کتابش اشاره کرد و افزود: گونه یا همان تایپ به‌ راحتی قابل‌تعریف نبود و برای آن‌که بتوانم تعریفی کامل و جامع ارائه کنم، حدود ۶۰۰ منبع را مطالعه کردم. گونه به معنی یک شما کلی از گروهی از بَناهاست که ویژگی‌های مشترک آن‌ها را نشان می‌دهند. درواقع با دیدن این شما به ساختار کلی آن گروه از بَناها پی می‌بریم. این شما کلی، پدیده چندبعدی است که با کالبد و طرح‌واره‌ها شخصیت پیدا می‌کند. طرح‌واره مجموعه اتفاقاتی است که در یک گونه مشهود است که صرفاً دریک محل قابل‌شناسایی نیست.

*دستگاه شناسی در معماری ایرانی دغدغه‌مند تداوم هویتی معماری ایرانی با رویکردی نوین

در ادامه این نشست، این چهره هنر انقلاب اسلامی، با توجه به مطالعه تاریخ معماری رویکردهای تسلسلی-تاریخی سبک‌شناسی و گونه‌شناسی و با به چالش کشیدن رویکردهای رایج، به تعریف، نقد و بررسی دستگاه‌شناسی در معماری ایرانی با رویکردی نوین که دغدغه تداوم هویتی معماری ایرانی است، پرداخت.

این استاد دانشگاه با الهام از موسیقی و با بیان این‌که در موسیقی ایرانی دستگاه‌ها عامل حفظ تداوم آن تا به امروز بوده‌اند به تشریح قالب‌هایی در معماری ایرانی پرداخت که بر اساس آن می‌توان نقشی مشابه دستگاه‌های موسیقی برای آن‌ها متصور شد و افزود: دستگاه پدیده‌ای بالاتر از گونه الگو است که زنجیر گروهی از بَناهای همگانی علی‌رغم داشتن تفاوت در کارکردشان را به هم پیوند می‌دهد. ساختار فضایی فراکارکردی هر دستگاه با اجزاء و اندام‌های آن شخصیت می‌یابد. این ساختار یا قالب‌ها می‌توانند در چند کارکرد تحقق یابند. مثلاً یک گنبدخانه می‌تواند آتشکده، آرامگاه، خانقاه، مسجد و مدرسه باشد.

*بافت مسکونی تاریخی در معرض نابودی

وی به توضیح و تفسیر عناصر، اجزاء، گونه و کارکردهای خانه دزفولی‌ها و خانه شوشتری‌ها پرداخت و دستگاه‌های گنبدخانه‌ای، ایوانی، تالارهای ستون‌دار، گنبدخانه، ایوان و میان‌سرا  و ترکیبی را  ۵ دستگاه معماری ایرانی-اسلامی معرفی کرد.

معماریان دستگاه‌شناسی را برای معرفی معماری ایرانی-اسلامی به دانشجویان مفید دانست و افزود: دستگاه‌شناسی شاید بتواند در ذهن مخاطبین به‌ویژه دانشجویان از تکثر بَناها با کارکردها و قالب‌های مختلف که درروش سبک‌شناسی و شیوه‌شناسی وجود دارد بکاهد. دستگاه‌شناسی بخشی از ماجرای معماری ایرانی-اسلامی را بیان می‌کند و در دانشنامه معماری ایرانی-اسلامی به‌عنوان یک گنجینه عظیم، معماری بومی نقش بسیار مهم دارد که هنوز ناشناخته مانده است و در چند دهه گذشته بخش بزرگی از آن نابود شده است.

در انتهای نشست این استاد دانشگاه، نسبت به نابودی بافت مسکونی-تاریخی انتقاد کرد و افزود: متأسفانه در طی سالیان گذشته نسبت به این میراث تاریخی و فرهنگی آن‌طور که باید توجه نشد و حتی برخی از دستگاه‌های اجرایی نه تنها اقدام به احیا و بازسازی آن‌ها نکردند؛ بلکه دست به تخریبشان هم بردند، اما خوشبختانه با روی کار آمدن دولت جدید در ۳ سال گذشته این روند متوقف‌ شده است.

لازم به ذکر است، تابلو نقاشی چهره معماریان به‌عنوان چهره هنر انقلاب اسلامی که توسط مرکز هنرهای تجسمی حوزه هنری خلق‌ شده است، به همراه تابلو دیگر از نام وی به خط بنایی، جهت تقدیر به او اهدا شد.