به گزارش روابط عمومی حوزه هنری، برنامه قرار هفت با موضوع سواد تماشا؛ رهیافتی برای تماشای فعال مخاطب با حضور «فرزانه فخریان» زبان‌شناس فرهنگی و پژوهشگر حوزه کودک و نوجوان، «داوود ضامنی» پژوهشگر و مدیر ارزیابی و پایش حوزه هنری، «محمدحسین صادقی» تهیه‌کننده انیمیشن لوپتو و «مجید مجیدی» مدیر کانون اندیشه‌پژوهی کودک و نوجوان در تالار هراتی حوزه هنری برگزار شد.
در ابتدای نشست، «مجید مجیدی» مدیر کانون اندیشه‌پژوهی کودک و نوجوان، در توضیح پژوهش‌های انجام‌شده با موضوع لوپتو گفت: این پژوهش شامل تحلیل روانشناختی انیمیشن لوپتو به همراه یادداشت‌های کارشناسان، گفت‌وگو با نوجوانان پایه هفتم و هشتم و اکران مدرسه‌ای این انیمیشن در شهرهای فاقد سینماست.
وی افزود: با موارد ذکرشده، ما سواد تماشا را اجرا کرده و سوالاتی درباره این انیمیشن طراحی شد و ۷ هزار نفر مورد پرسش قرار گرفتند که از نتایج آن می‌توان در راستای تحلیل مصرف کالاهای فرهنگی بهره برد. پژوهش حلقه مفقوده تولیدات فرهنگی و هنری به ویژه برای مخاطب کودک و نوجوان است؛ پس از تولید و عرضه محتوا، کار تمام نمی‌شود بلکه در یک مسیر دیگری بایستی آغاز شود؛ دیدن انیمیشن از نگاه مخاطب و شناخت ادراک او از محصول یکی از مهم‌ترین یافته‌هایی است که می‌تواند به تولیدکنندگان انیمیشن کمک کند.
انیمیشن یک ابزار استراتژیک است
در ادامه «داوود ضامنی» پژوهشگر و مدیر ارزیابی و پایش حوزه هنری، با اشاره به سیر پژوهشی در ساخت انیمیشن لوپتو بیان داشت: این مطالعه، خوب، ارزشمند، علمی و سودمند بوده است و یافته‌های این پژوهش علاوه بر تهیه‌کنندگان انیمیشن برای پژوهشگران حوزه تربیتی کودک و نوجوان نیز، مفید خواهد بود.
وی درباره مسئولیت اجتماعی انیمیشن اظهار داشت: به نظرم انیمیشن، یک فرآورده علمی و هنری است که ذیل موضوعی میان رشته‌ای تعریف می‌شود و نگاه به انیمیشن به صورت صرفاً هنری یا رشته دانشگاهی، نگاه درستی نیست و به انیمیشن می‌توان به مثابه یک موضوع میان رشته‌ای نگاه کرد.
وی در ادامه توضیحاتی را درباره تعریف موضوعات میان رشته‌ای ارائه داد و گفت: سؤالی که پیش می‌آید این است که مسئولیت اجتماعی انیمیشن به مثابه یک فراورده علمی-هنری چیست؟ و پاسخگو و سودبخش بودن، جواب این سوال است. در واقع انیمیشن یک ابزار استراتژیک است و سرمایه‌گذاری در ساخت انیمیشن، یک سرمایه‌گذاری استراتژیک و بسیار سودمند است.
ضامنی ادامه داد: البته در موضوع سودمندی انیمیشن فقط بحث فروش و مسائل مالی مطرح نیست. این سود شکلی از منفعت است. منفعتی اعم از مالی و معنوی و از همه مهم‌تر آموزشی و تربیتی و آنچه که خیر عمومی را حاصل کند.
وی اظهار داشت: شاید بهتر باشد انیمیشن را یکی از فراورده‌های رسانه‌ای و میان رشته‌ای دانست و وجه تربیتی و آموزشی‌اش را بیش از سایر وجوه آن دید، این در حالی است که معمولا وجه اقتصادی و فروش انیمیشن بررسی و مورد توجه بیشتر قرار می‌گیرد، اما باید توجه داشت میزان فروش انیمیشن لزوما شاخص موفقیت این محصول نیست.
این پژوهشگر یادآور شد: پژوهشی که درباره انیمیشن لوپتو انجام شده، برای همه کسانی که به حوزه پرورش و تربیت کودک و نوجوان علاقمند با در آن فعالند، موثر خواهد بود.
مدیر ارزیابی و پایش حوزه هنری تاکید کرد: ما اگر می‌خواهیم انیمیشن ایرانی بسازیم باید ایرانی فکر کنیم. اگر انیمیشن امروز ما در جایگاه محتوایی که باید باشد نیست، مقصر آن هنرمند و تولید کننده انیمیشن نیست؛ باید همه ارکان جامعه اعم از دانشگاه و نهادهای دینی و… در این مهم، یاری و همکاری کنند و پاسخگو باشند.
ضامنی ادامه داد: نقطه قوت پژوهش انیمیشن لوپتو اتکای ابزار ارزیابی است و به نظرم لوپتو از بسیاری از جهات پروژه بسیار بزرگی است.
انیمیشن ایرانی نداریم
در ادامه این برنامه، «فرزانه فخریان» زبان‌شناس فرهنگی و پژوهشگر حوزه کودک و نوجوان تصریح کرد: ما چیزی به عنوان انیمشن ایرانی نداریم و ما صرفا استودیو و محصولات فرهنگی که در آن ساخته می‌شود داریم، در مورد انیمیشن‌های ایرانی، فرقی نمی‌کند اینجا کار شده یا در برزیل و ایسلند و اگر زبان فارسی و تیتراژ آن را برداریم، کسی متوجه تفاوت انیمیشن ایرانی با نمونه خارجی آن نمی‌شود.
وی تاکید کرد: ما تسلط فنی به این عرصه پیدا کردیم که فضایی پرکشش و پرهیجان است، اما نمی‌دانیم پونمایی ایرانی چیست و به فراخور مخاطب ایرانی را نمی‌شناسیم و فضای کلان و مخاطبان آن را نیز نمی‌شناسیم.
این پژوهشگر ادامه داد: ما در حوزه پویانمایی، خودمان را به جای مخاطب قرار دادیم و براساس تجربه شخصی و نه بر اساس پژوهش کار می‌کنیم. مثلا سازندگان و دست‌اندرکاران انیمیشن می‌گویند «ما این‌طور ساختیم، چون ما بچه بودیم این شکلی بود و این حس را داشتیم» و این دیدگاه کار ما را سخت کرده. وقتی از عزیزانمان در حوزه انیمیشن درباره میزان موفقیت کارشان سؤال می‌کنیم، پاسخ می‌دهند، خارجی‌ها هم آن را دیدند و مخاطبش بودند، اما وقتی می‌پرسیم که آیا می‌دانید آن‌ها چه نظری داشتند، پاسخی ندارند.
مدیرعامل بنیاد پویانمایی ادامه داد: ما انیمیشنی که نشان‌دهنده اندیشه ایرانی باشد را نداریم و چند سالی است که با پیشرفت دوگانه جذابیت و سودمندی مواجه هستیم و می‌گوییم این محصول خوب است چون جذاب است، اما آیا این محصولات نماینده تفکر ایرانی است؟
فخریان گفت: ما به خاطر هیجان‌زدگی و پیشرفت تصویری و فنی که در انیمیشن داشتیم از بحث ارائه محتوای ایرانی بازماندیم.
وی تاکید کرد: کودک و نوجوان مخاطب خاموش است به عبارت دیگر یا نمی‌داند که می‌تواند حرف بزند یا نمی‌تواند درموردش حرف بزند، در حالی که وقتی می‌گوییم انیمیشن موفقی بوده می‌گویند بله بچه‌ها موقع تماشا حال خوبی داشتند و با موسیقی آن همراهی می‌کردند، در حالی که این مساله کمتر از ده درصد حوزه تحلیلی کار را شکل می‌دهد. ما نتوانستیم در حوزه پژوهش محتوایی و تحلیل هویتی و تربیتی در حوزه انیمیشن ورود کنیم و وقتی می‌خواهیم موفقیت یک انیمیشن را معرفی کنیم می‌گوییم انیمیشنی موفق است که بیشتر فروخته است. حال کارهایی پژوهشی که در مورد لوپتو اینجا انجام شده مسیری بر خلاف معمول را رفته و باید به این تیم پژوهش خدا قوت گفت.
ماجرای شروع ساخت لوپتو از مسجدی در دل کرمان
در ادامه برنامه، «محمدحسین صادقی» تهیه کننده انیمیشن لوپتو بیان داشت: ما امروزه نه تنها با پدیده‌های میان‌رشته‌ای بلکه با انسان‌های میان‌رشته‌ای نیز مواجه هستیم و من نمونه‌ای از این انسان‌ها هستم و در کودکی و نوجوان در مباحث دفاع مقدس فعال بودم و در دانشگاه حوزه متفاوتی را انتخاب کردم و بعد به مبحث انیمیشن علاقمند و به آن وارد شدم و در نهایت به مباحث پژوهشی ورود کردم.
صادقی ادامه داد: متاسفانه با نظرات خانم فخریان هم موافقم، من و همکارانمان در حوزه انیمیشن بدون اغراق سال‌ها و ماه‌ها و روزها و ساعت‌ها بحث و پژوهش انجام می‌دادیم و سوال اصلی‌مان این بود که آیا ما انیمیشن ایرانی داریم و چگونه می‌شود به آن رسید و مهم‌تر این‌که پدیده انیمیشن ایرانی چیست.
وی اظهار داشت: ما در دنیا فقط چند گونه انیمیشن داریم نماینده دقیق خاستگاهشان باشند ژاپنی، آمریکایی، شرق اروپا و اخیرا هم کره‌ای است. این‌که ما انیمیشن ایرانی نداریم گذاره درستی است.
تهیه‌کننده انیمیشن لوپتو ادامه داد: ما عده‌ای نوجوان در کرمان بودیم که در مسجد فعالیت می‌کردیم. یک بزرگواری آمد و از ما پرسید که آیا انیمیشن دوست دارید گفتیم بله علاقه داریم، او خودش دو کامپیوتر خرید و در کانون فرهنگی مسجد شروع کرد به آموزش دادن به من و عده‌ای دیگر. بدین ترتیب به انیمیشن علاقمند شدیم.
وی ادامه داد: رویای ساخت فیلم سینمایی خوب برای بچه‌های ایرانی از همان مسجد شکل گرفت تا سال ۹۴ که بالاخره تصمیم گرفتیم فیلم سینمایی را بسازیم. آن وقت سوال مطرح شد که حال که قرار است فیلم بسازیم چه بسازیم؟ و مجموعه‌ای از ایده‌ها در خانه انیمیشن کرمان جمع‌آوری شد. ما ۶۰ کتاب کانون پرورش فکری در حوزه کودک و نوجوان را بررسی کردیم و با فراخوان دادن و بعد از فراز و نشیب‌های زیاد، نهایتا ایده اولیه «من و فرشته» از آقای عباس عسگری (کارگردان انیمیشن) انتخاب شد، ولی در ادامه لوپتو با سختی بسیار زیادی مواجه شد و به دلیل مسایل مالی، بارها به تاخیر افتاد، ولی با هر سختی بود بالاخره انیمیشن ساخته شد و نوبت به اکران رسید. آبان ۹۸ قرار بود اکران شد که انجام شد، بعد شهادت حاج قاسم و بعد کرونا اتفاق افتاد و این تاخیرها ادامه داشت تا وقت اکران آن نیز بعد از سال‌ها فرا رسید.
تهیه‌کننده انیمیشن لوپتو در پایان تصریح کرد: تا قبل از تشکیل بنیاد پویانمایی، انیمیشن هیچ سامانی نداشت و فقط فعالان حوزه انیمیشن وجود داشتند و حالا نیز باید یک نمونه‌ای وجود داشته باشد که برای ساخت انیمیشنی ایرانی به آن مراجعه کرد.
سواد تماشا، رهیافتی برای تماشای فعال مخاطب
در ادامه مجیدی با اشاره به مهارت‌های ارتباطی گفت: ما تا به حال چنین پژوهش روشمندی در حوزه انیمیشن نداشتیم و برای اولین کار سواد تماشا برای انیمیشن لوپتو را بررسی کردیم. هدف ما در سواد تماشا این بود که مخاطب ما از انفعال خارج شود و نقش فعالانه داشته باشد.
وی اظهار داشت: در ایران، محصولات فرهنگی و هنری از لحاظ کیفی خوب است ولی نظام توزیع و عرضه ما دچار مشکل است. مثلا هشت میلیون دانش‌آموز قرار است این محصول (انیمیشن لوپتو) را بینند. چگونه و کجا ببینند؟ بعد از مشاهده کجا و با چه کسی درباره دریافت‌های شخصی خود صحبت کنند؟ ابهامات و سؤالات خود را از چه کسی بپرسند؟ در بسیاری از شهرها سینما وجود ندارد؛ در برخی دیگر که سینما هست، بعضا مدرسه انگیزه لازم را برای اجرای یک اردوی سینمایی ندارد و مسائلی از این قبیل در نظام توزیع و عرضه محصولات فرهنگی و هنری وجود دارد.
مجیدی ادامه داد: نکته دیگر تأثیرگذاری بر مخاطب است؛ موفقیت یک اثر خوب، به میزان اثرگذاری آن بر مخاطب است. سواد تماشا علاوه بر این‌که رهیافتی برای تماشای فعال مخاطب است، میزان اثرگذاری محصول بر مخاطب را می‌سنجد. سواد تماشا منجر می‌شود، مخاطب تأمل و تفکر نموده و از اثری که مشاهده نموده لذت ببرد.
مدیر کانون اندیشه‌پژوهی کودک و نوجوان گفت: ما در سواد تماشا، سوالاتی را طراحی کردیم. بخشی از این سوالات، درباره اطلاعات صریح از محتوای محصول است. حیطه دوم سؤالات استنباطی است و ما از دانش‌آموز سؤالاتی پرسیدیم که براساس آن متوجه شویم چه میزان به فراتر از متن انیمیشن پی برده‌اند، حیطه سوم استدلال و حیطه چهارم نگاه ارزیابی و تفکر انتقادی مخاطب را می‌سنجد. در حیطه استدلال دنبال آن هستیم، ببینیم مخاطب بین مفاهیم تا چه میزان ارتباط و همگرایی به وجود آورده و به یک معنا و هدف واحد از محتوا رسیده است. حیطه بررسی و ارزیابی در تلاش است تا تفکر انتقادی را در مخاطب ایجاد و یا تقویت کند؛ سوالاتی همچون اسم شخصیت اصلی داستان چه بود؟ اگر بخواهید اسم دیگری به غیر از لوپتو برای این انیمیشن انتخاب کنید، چه اسمی انتخاب می‌کنید؟ و… از جمله سؤالات این حیطه است.
مجید مجیدی در مورد یافته‌های پژوهشی سواد تماشا مبتنی بر انیمیشن لوپتو افزود: براساس یافته‌های به دست آمده، استان‌های قم، البرز و تهران بیشترین مشارکت و استان‌های بوشهر، هرمزگان و سیستان و بلوچستان کمترین مشارکت را داشته‌اند. هشتاد درصد مشارکت‌کنندگان پیام فیلم را به خوبی درک کرده‌اند و پسران در مقایسه با دختران نمره بالاتری را کسب نموده و ارتباط بهتری را با انیمیشن برقرار نموده‌اند. دختران در مقایسه با پسران در انتخاب یک اسم جدید برای لوپتو خلاقانه عمل کرده و موفق‌تر بوده‌اند.
در ادامه برنامه، فرزانه فخریان تصریح کرد: ما برای انیمیشن در ایران ساختار داخلی مجموعه تولید کننده از فکر تا بازاریابی نداریم که باید ایجاد شود و این یکی از وظایف بنیاد پویانمایی است. ما در تلاشیم در بنیاد پویانمایی ایران به معنای واقعی یک صنعت راهبردی با همه ملزومات گفته شده را ایجاد کرده و به نتیجه برسانیم.
وی تاکید کرد: درِ بنیاد پویانمایی به روی همه کسانی که می‌خواهند در حوزه تخصصی انیمیشن فعالیت کنند و در این باره دغدغه دارند و می‌خواهد اثرگذار باشند، باز است.
در انتهای این برنامه، پژوهش‌های انجام‌شده با موضوع لوپتو توسط فرزانه فخریان، داوود ضامنی و محمدحسین صادقی رونمایی شد.
نظر شما