به گزارش روابط عمومی حوزه هنری، نشست سی‌وهفتم از سلسله نشست‌های «مسأله شهر؛ گفتگوهای انتقادی مدیریت شهری و علوم انسانی در باب شهر» با موضوع «فضاهای فرهنگی شهر؛ بررسی عملکرد و رویکرد شهرداری تهران در ساخت فضاهای فرهنگی عمومی» به همت پژوهشکده‌ی فرهنگ و هنر اسلامی با حضور دکتر محمد ناظم رضوی، رئیس شرکت توسعه فضاهای فرهنگی شهرداری تهران، دکتر جعفری، معاون طرح و برنامه شرکت توسعه فضاهای فرهنگی شهرداری تهران و محمدرضا وحیدزاده، پژوهشگر هنر و مدرس دانشگاه و دبیری سیدفاضل سجادی، چهارم دی‌ماه برگزار شد.

در ابتدای این نشست سجادی ضرورت بررسی مسئله فضاهای فرهنگی شهر را ناشی از شلختگی و فاقد تصویر بودن شهر تهران عنوان کرد و افزود: مساجد، فرهنگسراها و پردیس‌های سینمایی به‌عنوان فضاهای فرهنگی، تصویری از تهران جدید را مخابره نمی‌کند. درحالی‌که در زمان پهلوی جهت تبدیل سنت به تجدد، فضاهایی همچون تئاتر شهر، برج آزادی و ... متأثر از نگاه نماد محور و ایده یادمان سازی از جنس مجسمه‌بنا ساخته شد تا تصویر جدیدی از شهر تهران منعکس شود.

 وحیدزاده با طرح بحث نگاه سبک‌شناسی به امور مختلف من‌جمله شهر و فضاهایی شهری، صحبت خود را درباره‌ی موضوع نشست آغاز کرد و گفت: دانش سبک‌شناسی می‌گوید هر فرد، گروه و دوره هنری یا تاریخی سبک مختص به خودش را دارد. شهرها هم سبک منحصربه‌فرد خود را دارند؛ حتی اگر ساکنین آن از این سبک بی‌اطلاع باشند. تهران از درون داری بی‌هویتی و سازه‌های متضاد و متناقض است؛ اما با فاصله گرفتن می‌توان با سبک خاصش مواجه شد. زیرا بی‌هویتی و هویت موزائیکی، خودش یک نوع هویت و یک نوع سبک تلقی می‌شود. وی ادامه داد: باید میزان دستیابی به اهداف مربوطه و همخوانی این هویت با هدف ایده‌آل و آرمان مرتبط بررسی و بازخوانی شود و در صورت نیاز تغییر آن، برنامه‌ای تنظیم کرد.

وحیدزاده افزود: فضاهای فرهنگی تهران حوزه‌ای است که تصمیمات مرتبط با آن می‌تواند به لحاظ مکانی و زمانی تا ۵۰ سال آینده تأثیر گذار باشد. در گفت‌وگو با شهروندان و نخبگان کشورهای مختلف و همسایه، متوجه تمرکز نگاه‌های آن‌ها به سمت پایتخت ایران در جهت الگوگیری و یا در جهت رقابت شدیم. همچنین تهران به دلیل مرکزیت داشتن در جغرافیا فرهنگی کشور بر روی بسیاری از شهرها تأثیر گذار است.

ناظم رضوی رویکردهای متفاوتِ مدیریت شهریِ دستگاه‌های متولی امر متعدد در دوره‌های مختلف را سازنده‌ی انگارهایی در حوزه‌های فرهنگی، معماری و شهرسازیِ شهر دانست و گفت: تصمیم‌گیران، عاملان تصمیم‌ساز و مجریان فضاهای فرهنگی شهر از حوزه‌های مختلف به این موضوع نگاه می‌کنند و طبعاً برداشت‌ها و تصمیمات مختلف و متفاوتی خواهند داشت. مهم‌ترین آسیب در مبحث فضاهای فرهنگی کوتاه بودن دوره تصمیم‌گیری‌ها و سیاست‌گذاری‌هاست.

رئیس شرکت توسعه فضاهای فرهنگی شهرداری تهران در خصوص شکل‌گیری فضاهای فرهنگی کشور گفت: از زمان آقای کرباسچی با ساخت فرهنگسراهای بزرگ و استقرار گرفتن شوراها نگاه خاصی جهت ایجاد فضاهای فرهنگی ایجاد شد.  اهتمام مدیریت شهری جهت رسیدن به لایه ارتباطی بیشتر و بهتر با مردم با ایجاد ساختارهای محله محور توسط شورای شهر دوم، سوم و چهارم، منجر به تشکیل سرامحله‌ها شد.

وی درباره بَناهای نمادین و یادمانی گفت: شاید دیگر نباید انتظار بی‌همتایی و کم‌نظیر بودن شاخص بناها را داشته باشیم. شاید باید به دلیل تعدد، تنوع و تناقض مسائل مختلف در شکل‌گیری موضوعات فضاهای فرهنگی، انتظارات را تعدیل کنیم و همچنین سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری‌ها در این زمینه نباید منفعلانه باشد.

ناظم رضوی به بی‌نظمی و آشفتگی فضاهای فرهنگی شهر اذعان کرد و فرصت کم مدیریت، انتظارات مدیریت ارشد در جهت خلق فضاهای فرهنگی و عدم تمرکز در حوزه تصمیم‌گیری را دلایل این بی‌نظمی و آشفتگی دانست و افزود: اغلب سیاست‌های اخذشده در حوزه فضاهای فرهنگی، شامل کمیت این فضاها بوده و از موضوع کیفیت و چگونگی فضاهای فرهنگی غفلت شده است. وی تأکید کرد:در کتاب قانون شهرداری‌ها مصوب سال ۱۳۳۸ ماده‌ی قانونی‌ای جهت ملزم سازی مجریان حوزه‌های مدیریت شهری برای رعایت مؤلفه های هنری وجود ندارد.  

وی درباره‌ی حوزه کیفی فضاهای فرهنگی از عدم حضور متولی مشهود خبر داد و گفت: بااین‌که فضاهای فرهنگی کم‌نظیر همچون باغ کتاب، موزه دفاع مقدس، پردیس ملت و ...  ساخته‌شده اما سعی، اهتمام و برنامه‌ریزی جامع در رابطه با سیاست‌گذاری در شکل‌دهی فرم، استقرار و جانمایی فضاهای فرهنگی صورت نگرفته است.

جعفری در خصوص جایگاه و اهمیت شهر تهران گفت: تهران علاوه بر جایگاه شهری برای شهروندان تهرانی، دارای جایگاه تمدنی-سرزمینی است. معماری برخلاف دیگر هنرها ناخواسته تقسیم‌بندی سیاسی می‌شود و به فرهنگ‌ها و سرزمین‌ها وابسته است. وی ادامه داد: در طراحی اطلس فرهنگی برای تهران متوجه شدیم که زیرساخت فرهنگی این شهر چیزی کمتر از رم و پاریس ندارد؛ اما در مبحث بهره‌برداری از فرهنگ حرفی برای گفتن نیست.

وی از عدم سند بالادستی در حوزه کیفی فضاهای فرهنگی خبر داد و گفت: دستگاه‌های متعددی به اهمیت فضاهای فرهنگی واقف هستند و زیر ساخته‌های فرهنگی در این رابطه ایجاد کرده‌اند؛ اما به دلیل عدم سند بالادستی هماهنگ‌کننده، بهره‌برداری مناسب را با مشکل روبه‌رو می‌سازد. وی ادامه داد: در جهت ایجاد فضاهای فرهنگی، الزاماً نباید برای مردم ساختمان بسازیم. بلکه باید عرصه و زمینه ساخت فضاهای فرهنگی را ایجاد کنیم. در این زمینه چند سالی است بر روی موضوع پهنه‌های فرهنگی تمرکز کرده‌ایم؛ زیرا فعالیت‌های نقطه‌ای به دلیل بهره‌وری کم، دیگر در جهان امروز رایج نیستند.

ناظم رضوی درباره‌ی استفاده از توان مردمی گفت: تجربه ثابت کرده که بعد از انقلاب در شکل‌گیری کارها و ساختارها هر چه از ابزار رهنمون سازی مردم استفاده کنیم، فرایند کار تسهیل می‌یابد. بسیاری از فضاهای مؤثر در پرورش فکر و روح انسان، نه توسط متولیان امر بلکه توسط مردم و به شکل خودجوش صورت گرفته است. یکی از روش‌ها و سیاست‌های ما در شهرداری در جهت خلق و ایجاد فضاهای فرهنگی، استفاده از این ظرفیتِ توان مردمی و سپردن امور مرتبط به عهده‌ی آنان است. وی ادامه داد: فرهنگ‌سازی و بسترسازی با حضور مردم یکی از روش‌های مؤثر کسب آرامش بصری حداقلی دارای شاخص‌های هنر اسلامی و آیینی در تهران است.

در ادامه وحیدزاده ایده‌ی برون‌سپاری مردمی بعضی مقوله‌ها همچون ایجاد فضاهای فرهنگی شهری در جهت هویت‌سازی و ایجاد عناصر هویت‌ساز در شهر را موردتردید قرارداد و دراین‌باره گفت: با هر نگاهی، بعضی از مقوله ها جز دسته اموری که امکان برون‌سپاری دارند؛ نیستند. هویت‌سازی و ایجاد عناصر هویت‌ساز در شهر که الگو و الهام بخش امور دیگر است، از این جنس مقوله هاست. با مردمی‌سازی نمی‌توان به سمت هویت‌سازی رفت. تندیس بناهایی که قرار است سیما شهر را شکل دهد، اراده و عزم جدی‌تر را می‌طلبد.

در انتهایِ این نشست، ناظم رضوی در خصوص بیان و نقد وحیدزاده نسبت به گفته‌هایش ضمن تأیید نقد مذکور گفت: مردمی سازی مذکور، بیشتر درباره سرعت شکل‌گیری آن امور است و می‌توان از ظرفیت مردمی در این جهت کمک گرفت.