نخستین نشست برنامه‌های مرکز آفرینش‌های ادبی حوزه هنری به مناسبت چهل و چهارمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی با عنوان «این فصل را با من بخوان» به بررسی تاثیر و تاثر ادبیات عاشورایی و انقلاب اسلامی پرداخت.
به گزارش روابط عمومی حوزه هنری، برنامه «این فصل را با من بخوان» با موضوع بررسی نخستین شماره نشریه تخصصی نشست‌های مرکز آفرینش‌های ادبی حوزه هنری که با عنوان «تنفس صبح» و با موضوع و نام «لاله هزارساله، تأثیر و تأثر ادبیات عاشورایی و انقلاب اسلامی» منتشر شده است، عصر روز چهارشنبه ۱۲ بهمن در حوزه هنری انقلاب اسلامی برگزار شد.
در این برنامه که با مدیریت و اجرای محمود حبیبی کسبی برگزار شد، رضا بیات، زهیر توکلی و علیرضا سمیعی حضور داشتند و به سخنرانی پرداختند.
علیرضا سمیعی که نوشتاری با عنوان «جستاری در ریشه‌های شعر آئینی و انقلابی» در نشریه «تنفس صبح» دارد در این نشست گفت: در ایران شعر آیینی با سنایی، صراحت شیعی خود را یافته بود، اما فقط با رسیدن به دوران صوفیه یکسره به سوی منقبت بزرگان تشیع روی آورد.
وی با اشاره به تمرکز شعر فارسی پیش از انقلاب مشروطه روی ساخت زبان گفت: شعر ما که تا پیش از مشروطه از آسمان سخن می‌گفت با انقلاب مشروطه رو به مباحث زمینی آورد. پس از مشروطه شعر، شکل و شمایل سیاسی به خود می‌گیرد و با رویکردهای تجددگرایی تا جایی پیشروی می‌کند که از کلماتی مانند وطن و اتول و هواپیما استفاده می‌کند.
سمیعی افزود: در بهترین صورت‌های شعر پس از مشروطه اشخاصی مثل ملک الشعرای بهار و عارف قزوینی از سمبل های غنایی مانند لاله و چاه یوسف، نمادهای سیاسی و ملی ساختند و در مجله دانشکده، مسابقات شعر نویسی برگزار می‌شد که در این مسابقه به بهترین اشعاری که از روی مضامین فرنگی نوشته می‌شد جایزه می‌دادند.
وی ادامه داد: ملی گرایی و پرداختن به سمبل های زمینی در قصیده خوبی مانند «دماوند»، نشان می‌دهد این تلاش‌ها بی‌فایده یا زائد نیستند. هرچند ترکیب بند«گنبد گیتی» که از نشانه‌های جهان شناسی فلسفه و کلام قدیمی است، دماوند را مراد می‌کند که سمبل ایران است و می‌دانیم چقدر زمینی است و اساسا طنین ناسیونالیستی دارد که یک جور ایدئولوژی سکولار است.
سمیعی با بیان اینکه شعر بعد از انقلاب بار دیگر دچار درهم آمیختگی آسمان و زمین می‌شود چرا که انقلابی دینی رخ داده و بلافاصله ما درگیر جنگ تحمیلی به مدت هشت سال می‌شویم، گفت: در یک دهه ابتدایی پس از انقلاب ما با سخت ترین بحران‌های خارجی و داخلی روبرو می‌شویم. با این حال شاعران کهنه کار همچنان منطق دینی انقلاب و شور معنوی رزمندگان ما در جبهه‌های جنگ نادیده می‌گرفتند. به این ترتیب برخی شاعران که دین و وطن را جدا از هم نمی‌دیدند مسیر حرکتی خود را از این دسته جدا کردند و جور دیگر به دنیا نگاه کردند.
وی افزود: مهمترین شاعرانی که پس از انقلاب منویات مردم کشورشان را سرودند و یکی پس از دیگری پای کار آمدند در حوزه هنری گردهم آمدند.
*باید مقصود از شعر عاشورایی را بشناسیم
زهیر توکلی هم که نوشتار خود در نشریه «تنفس صبح» را با عنوان «چرخش گفتمانی در شعر عاشورایی» منتشر کرده است در این نشست گفت: فرهنگ عاشورا با توجه به گفتمانی که عاشورا بر اساس آن تحلیل یا تفسیر می‌شود، نمودهای متفاوتی پیدا می‌کند. روزگاری به عاشورا به مثابه منبعی برای الهام گرفتن در مبارزه سیاسی یا ماخذی برای تبیین نظری و مشروعیت بخشی مذهبی به ایدئولوژی مبارزه یا وسیله ای برای تهییج توده سنتی ایران برای همدلی با انقلابیون نگاه می‌شد. این یک گفتمان بود که در اواخر دهه پنجاه دیگر به یک گفتمان غالب تبدیل شد و حتی در اشعار برخی از شاعران معروف منتسب به حزب توده دیده می‌شود.
وی افزود: باید اول مقصودمان از شعر و ادبیات عاشورایی را بشناسیم و درک کنیم تا بتوانیم در مورد تاثیر و تاثر ادبیات عاشورایی و انقلاب اسلامی حرف بزنیم. پیش از آن باید به زوایای گوناگون آن از جمله شعر عاشورایی که شیوه مرثیه خوانی آن بهمراه آموزه‌های معرفتی بود بپردازیم؛ در حالی که برخی‌ها تصور می‌کنند که مرثیه خوانی تنها باید غم و اندوه به بار بیاورد. به عنوان مثال در اشعار محتشم کاشانی، معرفت جایگاه متناسبی با عظمت عاشورا و ائمه ندارد.
وی افزود: ائمه و معصومین نمی‌میرند به این معنا که آنها آنقدر انسان‌های درستی بودند که با معرفت و سیر و سلوک خود همیشه در تاریخ زنده خواهند بود.
توکلی ادامه داد: این سوتفاهم که مرثیه تهی است و امری تجویزی است، کار را به بیراهه می‌برد. اما باید توجه داشته باشیم که همین مرثیه‌ها آغازگر ادبیات عاشورایی هستند و برخی شاعران رویدادهای کربلا را دستمایه‌ای برای ارائه ایدئولوژی شخصی کردند و هدف سیاسی داشتند. در نتیجه این اشعار، عاشورایی محسوب نمی‌شوند؛ چرا که ماهیت و وجه قالب شعر به عاشورا نمی‌پردازد.
وی افزود: شعر عاشورایی شعری است که هدفش معرفی امام حسین علیه السلام است و همچنین شعر انقلاب اسلامی شعری است که اهداف سیاسی برای پیشبرد آرمانهای انقلاب دارد.
اوایل انقلاب، شاعران متوجه شدند که شعر نو تأثیر بیشتری روی جوان‌ها دارد؛ پس رو به سرودن شعر نو و آزاد آوردند اما اینکه این شاعران شعر انقلابی می‌گویند باید مورد بررسی قرار گیرد.
توکلی در همین راستا ادامه داد: این دسته از شاعران را می‌توان شاعران دوره انقلاب اسلامی نامید اما شعرهایشان شعر انقلابی نیست چرا که از آرمانهای انقلاب دور هستند. این در حالی است که ما شاعرانی داریم که در عین حال شعری را همزمان عاشورایی و انقلابی سروده‌اند. مثل برخی اشعار استاد گرمارودی که شعرهایی دارد که توأمان عاشورایی، ولایی و انقلابی است.
رضا بیات نیز که با مقاله «تاثیر انقلاب اسلامی ایران بر شعر عاشورایی فارسی» در نشریه «تنفس صبح» حضور دارد در این نشست با بیان اینکه اینگونه نیست که ما پیش از انقلاب شعر عاشورایی و انقلابی را نشناخته‌ایم و عرصه شعر کاملا خالی از حماسه باشد، گفت: در مثنوی‌های قاجاری، نمونه‌های قایل توجهی از سروده های حماسی عاشورایی قابل شناسایی است. لقب «فردوسی شاه کربلا» به خوبی نشان می‌دهد که رویکرد شعر الهامی کرمانشاهی چگونه است. عنوان کتاب «مختصر شجاعت» که ۳۳ هزار بیت در داستان عاشوراست نیز همین وضع را دارد.
بیات افزود: همچنین در عصر صفوی، حزین لاهیجی، خود یک مبارز انقلابی است. او که فتنه افغان در اصفهان را به چشم دیده و موفق شده از دست افاغنه بگریزد، در لرستان با پدیده دیگری مواجه می‌شود که کمتر به گوش ما خورده است. حزین خود در نقش رهبر مقاومت، مردم را جمع می‌کند و سپاهیان عثمانی را از منطقه دور می‌کند. چنین آدمی، با چنین روحیه ای، شعر عاشورایی اش نیز متفاوت است. مقایسه ترکیب بند او با ترکیب بند محتشم این روحیه را به خوبی نشان می‌دهد.
وی با بیان اینکه پس از انقلاب هم جریانات فکری موازی متعددی است و هم در طول تاریخ، تحولات بسیار داشته ایم، گفت: عمده آنچه که به عنوان شعر انقلابی و رویکرد حماسی به عاشورا مطرح می‌شود، مربوط به دهه ۶۰ و سرودهای معلم و حسینی و مردانی و سبزواری امثال آنها است. در دهه های بعد، هم شعرهای این شاعران تغییر می‌کند و هم شاعرانی دیگر با اندیشه های متفاوت ظهور می‌کنند.
بیات افزود: نزدیکترین جریان به شعر عاشورایی و انقلابی دهه ۶۰، شعرهای امثال کاظمی است که به همان جریان وفادار مانده اند. اینان بعدها به شعر مقاومت رو آوردند و در افغانستان و ایران در برابر طالبان و داعش با همان روحیه ای که برابر حزب بعث عراق ایستاده بودند، سرودند.
گفتنی است، این نشست با حضور ناصر فیض، سعیده حسینجانی و جمعی از علاقه‌مندان برگزار شد.
انتهای پیام/
نظر شما